Χρόνια πολλά Ηράκλειο! – Ο Μικρός Ναός του Αγίου Μηνά και της Παντάνασσας

Η ιστορία του

Ο Μικρός Ναός του Αγίου Μηνά και της Παντάνασσας, νοτιοδυτικά της μονής Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών, αναφέρεται στους καταλόγους των εκκλησιών του Χάνδακα από την εποχή της Βενετοκρατίας. Από τον αρχικό ναό πριν το 1735 διασώζεται ένα γοτθικό παράθυρο στο βόρειο κλίτος. Μετά την άλωση της πόλης από τους Τούρκους, ο ναός εγκαταλείφθηκε έως το 1735, οπότε ο Μητροπολίτης Γεράσιμος Λετίτζης ανακαίνισε το ναό που ανήκε στην οικογένειά του, καθιστώντας τον νέο Μητροπολιτικό Ναό και κέντρο των Ορθοδόξων της πόλης υπό την τουρκοκρατία.

Ο ναός είναι δίπλευρος και καμαροσκέπαστος. Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στην Παντάνασσα (Υπαπαντή) και το νότιο στον Άγιο Μηνά. Το τέμπλο του ναού, ειδικά στο κλίτος της Υπαπαντής, είναι αξιόλογο δείγμα εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής, με επίχρυσα πλαίσια και κομψούς κιονίσκους. Πολλά από τα κειμήλια του ναού, αν και καταστράφηκαν, βρίσκονται σήμερα στη συλλογή της Αγίας Αικατερίνης.

Από τις σωζόμενες εικόνες περιλαμβάνονται δημιουργίες Κρητών αγιογράφων του 18ου αιώνα, όπως η Γέννηση του Χριστού (Γεώργιος Κυδωνιαίος), η Παναγία Γαλακτοτροφούσα και η Υπαπαντή (Γεώργιος Καστροφύλακας). Στο κλίτος του Αγίου Μηνά διασώζεται η εικόνα του Αγίου Τίτου με σκηνές από το μαρτύριο των Δέκα Αγίων της Κρήτης και του Αγίου Μηνά με παραστάσεις από το μαρτύριο και τα θαύματά του. Οι έξι εικόνες του Μιχαήλ Δαμασκηνού – μεταξύ αυτών η Βάτος, η Προσκύνησις των Μάγων και η Α’ Οικουμενική Σύνοδος – ανήκουν επίσης στη συλλογή της Αγίας Αικατερίνης.

Ο μικρός ναός συνδέεται με τραγικά ιστορικά γεγονότα. Τον Ιούνιο του 1821, οι Τούρκοι έσφαξαν εντός του ναού τον Μητροπολίτη Γεράσιμο Παρδάλη, άλλους επισκόπους και πολίτες. Το θαύμα του 1826 θεωρείται άλλη μια παρέμβαση του Αγίου Μηνά: όταν οι Τούρκοι επρόκειτο να επιτεθούν στους Χριστιανούς την ημέρα του Πάσχα, τους σταμάτησε η ξαφνική εμφάνιση ενός μυστηριώδους καβαλάρη που οι πιστοί θεώρησαν πως ήταν ο ίδιος ο Άγιος.

Ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές από τον μεγάλο σεισμό του 1856 και ακολούθησαν επισκευές, ενώ τοποθετήθηκε καμπάνα στη Μητρόπολη για πρώτη φορά στα μέσα του 19ου αιώνα.