Οι ξεχασμένες κρήνες του Ηρακλείου (φωτο)

Οδοιπορικό του cretaone.gr στις ιστορικές  κρήνες και τα συντριβάνια του Χάνδακα 

Ρεπορτάζ; Μπάμπης Σαββίδης

Φωτογραφίες: Νίκος Χαλκιαδάκης

Αιώνες μετά τη δημιουργία τους, είτε από τους Ενετούς, είτε από τους Οθωμανούς, οι ξεχασμένες εν πολλοίς σήμερα κρήνες του Ηρακλείου βρίσκονται ακόμα στις θέσεις τους για να μας θυμίζουν  την μακραίωνη ιστορία του Χάνδακα αλλά και το διαχρονικό πρόβλημα της ύδρευσης  κι άρδευσης που αντιμετωπίζει όχι μόνο σήμερα αλλά στο διάβα της ιστορίας, η πόλη.

Φτιαγμένες αρχικά από τους Ενετούς και εν συνεχεία Οθωμανούς κατακτητές, οι περίφημες κρήνες επιτέλεσαν καθοριστικά το ρόλο τους στην προσπάθεια να ξεδιψάσει ο Χάνδακας ενώ συνέδεσαν το όνομα και την παρουσία τους, με το ζηλευτό ιστορικό, αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό πλούτο του Ηρακλείου. Μνημεία πραγματικά ζηλευτά , οι κρήνες εξακολουθούν να κοσμούν την πόλη, έχοντας χάσει όμως,  άλλες λίγο κι άλλες παρά πολύ από τη μεγάλη τους αίγλη. Όχι μόνο της κατάστασης στην οποία έχουν περιέλθει μετά από τη φθορά του χρόνου αλλά και την έλλειψη πρόνοιας και συντήρησης αλλά και λόγω του ότι σήμερα, παρά τις κάποιες προσπάθειες που έχουν γίνει, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αόρατες. Εγκλωβισμένες μέσα στον ασφυκτικό πολεοδομικό ιστό, οι άλλοτε φημισμένες κρήνες και τα συντριβάνια του Ηρακλείου σήμερα μοιάζουν ξεχασμένα, αόρατα . Τουλάχιστον για το ευρύ κοινό . Άλλωστε, όσο κι αν αυτό προξενεί λύπη, είναι λίγοι αναλογικά εκείνοι , όχι μόνο οι επισκέπτες αλλά και οι ίδιοι οι Ηρακλειώτες που  πέρα από τα πασίγνωστα Λιοντάρια , γνωρίζουν τη θέση και την ιστορία άλλων αντίστοιχων μνημείων,  όπως οι κρήνες Πριούλι, Μπέμπο , Sagredo, Παλμέτη, Γενιτσάρ Αγά,  κι ένα σωρό άλλες.

Για τον λόγο αυτό μάλιστα πριν από λίγους μήνες, οι Green Peace Greece εθελοντές στο Ηράκλειο Κρήτης είχαν διοργανώσει μια ξεχωριστή εκδήλωση και είχαν καλέσει  όσους βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή να ενώσουν τις δυνάμεις τους, και σε διάστημα μερικών ωρών να ανακαλύψουν μαζί τις καλά κρυμμένες δημόσιες βρύσες και ιστορικές κρήνες του Ηρακλείου.

Σήμερα,  στο ίδιο  πνεύμα και μοτίβο, στην προσπάθεια να βγουν  έστω λίγο στο…φως  τα καλά κρυμμένα μνημεία,  το cretaone.gr , πραγματοποίησε …οδοιπορικό στις ξεχασμένες…κρήνες του Ηρακλείου και παρουσιάζει ορισμένα από αυτά τα εμβληματικά μνημεία, τα οποία Ενετοί και Οθωμανοί  εμπνεύστηκαν και έφτιαξαν , σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να ανακουφιστεί η κατάσταση με την έλλειψη νερού στο Ηράκλειο. Ηράκλειο, που και σήμερα δε διάγει γενικώς τις καλύτερες μέρες του από  πλευράς επάρκειας νερού, με τα μηνύματα , λόγω της κλιματικής αλλαγής , να μοιάζουν δυσοίωνα και για το μέλλον…

Κρήνη Μοροζίνι ή κοινώς Λιοντάρια 

Η πιο γνωστή κρήνη του Ηρακλείου και της Κρήτης,  η κρήνη Μοροζίνι, τα γνωστά σε όλους Λιοντάρια Ηρακλείου αποτελεί ένα μνημείο που δεν έχει ξεχαστεί στο διάβα των χρόνων. Αντιθέτως μάλιστα , τα Λιοντάρια είναι γνωστά τοις πάσοι, αποτελώντας σημείο-κατατεθέν της πόλης και κλασσικό σημείο ραντεβού . Άλλωστε , αποτελούν το ιδανικότερο σημείο για να ξεκινήσει κανείς τη βόλτα του στο κέντρο της πόλης, ενώ πέρα από καφετέριες και μπαρ έχει ακριβώς δίπλα του ένα σωρό σημεία ενδιαφέροντος, όπως το Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου, η Βασιλική του Αγίου Μάρκου, η Λότζια, ο Άγιος Τίτος

Η κρήνη Μοροζίνι  πήρε το όνομα της από τον διάσημο Ενετό  διοικητή   Φραντσέσκο Μοροζίνι σχεδίασε και υλοποίησε την κατασκευή του νέου υδραγωγείου της, μήκους 15 χιλιομέτρων, το οποίο μετέφερε τα νερά διαφόρων πηγών ως την πόλη. Το έργο ολοκληρώθηκε σε χρονικό διάστημα μόλις 14 μηνών και εγκαινιάστηκε την ημέρα της εορτής του τότε πολιούχου της Αγίου Μάρκου, στις 25 Απριλίου του 1628. Από τότε μέχρι σήμερα, το νερό του υδραγωγείου τροφοδοτεί την Κρήνη Μοροζίνι, γνωστή και με την ονομασία «λιοντάρια».

Η Κρήνη ενσωματώνει δεξαμενή κοσμημένη με ανάγλυφα οικόσημα και παραστάσεις από το θαλάσσιο βασίλειο όπως δελφίνια, τρίτωνες, μυθολογικά τέρατα και θαλάσσιους δαίμονες. Η ροή του νερού πραγματοποιείται από το στόμα τεσσάρων αξονικά τοποθετημένων λεόντων που στηρίζονται σε βάθρο στο κέντρο της κρήνης και υποβαστάζουν μία μαρμάρινη λεκάνη. Η αρχική κατασκευή της κρήνης περιλάμβανε στο κέντρο της και ένα μεγάλο άγαλμα του Ποσειδώνα, το οποίο ωστόσο καταστράφηκε κατά την διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής της Κρήτης. Γι’ αυτό και μέχρι την καταστροφή του, το μνημείο ονομαζόταν «Κρήνη του Γιγαντα (Τσιγάντε)». Το 1847, οι Τούρκοι άλλαξαν τη μορφή της κρήνης, προσθέτοντας μαρμάρινες κολόνες στο χείλος της λεκάνης και επίχρυσα γράμματα με τη νέα ονομασία που της έδωσαν: «Συντριβάνι Αμπντούλ Μετζίτ». Επίσης, τρύπησαν τους λοβούς και τοποθέτησαν βρύσες, καταστρέφοντας τα ανάγλυφα. Το μνημείο αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή το 1900.

Η κρήνη Πριούλι ή  Fontana Nuova

Απέναντι από τη  πύλη Δερματά, πίσω από το ιστορικό «Μποδοσάκειο» σχολείο, δεσπόζει ακόμα, η κρήνη Πριούλι ή αλλιώς Fontana Nuova.

Χρονολογείται ότι χτίστηκε 1648 έως 1669, στα τέλη της μεγάλης πολιορκίας του Χάνδακα, τότε και οι Οθωμανοί διέκοψαν την παροχή του νερού από τον υδαταγωγό που έφερνε νερό από τον Γιούχτα. Στην Κρήνη άρχισε να ρέει νερό όταν ο ενετός γενικός προβλεπτής Antonio Priuli εντόπισε φλέβα τρεχούμενου νερού εντός των τειχών, το οποίο διοχέτευσε στην Κρήνη.

Η Κρήνη Priuli διακοσμείται με τέσσερις κίονες και πεσσούς κορινθιακού ρυθμού, που στηρίζονται σε τριγωνικό αέτωμα. Κάτω από τους κίονες σχηματίζονται κόγχες, με μετόπες, οι οποίες φέρουν περίτεχνη διακόσμηση.

Κρήνη Γενιτσάρ Αγά

Η κρήνη Γενιτσάρ Αγά βρίσκεται στην αρχή της λεωφόρου Ικάρου, κάτω από την επιγραφική συλλογή και απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Αρχικά βρισκόταν έξω από ένα όμορφο αρχοντικό στη γωνία των οδών Μάρκου Αυγέρη και Παλαιολόγου, το οποίο καταστράφηκε πριν από μερικά δεκαετίες.

Ο ανάγλυφος κρουνός της βρίσκεται εντός αψιδωτής κατασκευής, που περιβάλλεται από δύο μεγάλους πεσσούς με ροζέτες. Ξεχωρίζει φυσικά η μαρμάρινη γούρνα , με την πλούσια ανάγλυφη διακόσμηση της.

Κρήνη Μπέμπο

Τοπόσημο για την πλατεία Κορνάρου και το κέντρο του Ηρακλείου είναι αναμφίβολα η   κρήνη Μπέμπο καθώς και το τουρκικό Σεμπίλι – φιλανθρωπική Κρήνη -, η οποία κτίστηκε αργότερα.

Η κατασκευή της πολύ όμορφης κρήνης  που διακρίνεται για τα ιδιαίτερα αναγεννησιακά της στοιχεία, χρονολογείται μεταξύ 1552 και 1554 από τον καπιτάνο Gian Matteo Bembo, που πρώτος διοχέτευσε πηγαίο νερό μέσω υδραγωγείου στο Χάνδακα για πρώτη φορά.

Φέρει οικόσημα του Δούκα Γκρίτι και των Τιέπολο, Έμο και Μαρίνο, ενώ ο κρουνός της φέρει ανάγλυφο διάκοσμο με φυσικές παραστάσεις.

Σε δεύτερη χρήση ήταν η μαρμάρινη λεκάνη που συνέλεγε νερό, η οποία αρχικά θα πρέπει να ήταν ρωμαϊκή σαρκοφάγος. Η κρήνη είχε αέτωμα που αφαιρέθηκε και σήμερα δεν υπάρχει.

Μεγάλο ακέφαλο άγαλμα ρωμαϊκής περιόδου από την Ιεράπετρα δεσπόζει στη μέση της Κρήνης. Σύμφωνα με την παράδοση τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το άγαλμα αυτό ήταν βαμμένο μαύρο και λατρευόταν από τους μαύρους κάτοικους του Χάνδακα. Πριν από αιώνες στο σημείο δέσποζε και η δεξαμενή , η οποία αποξηλώθηκε δυστυχώς λίγο πριν το Β’΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κρήνη Sagredo

Κατασκευάστηκε  από το Δούκα της Κρήτης Τζιοβάνι Σαγκρέντο, (Giovanni Sagredo) μεταξύ 1602-1604, για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των ευγενών που συγκεντρώνονταν στη Λότζια. Αρχικά φτιάχτηκε στη δυτική πλευρά του Αγίου Τίτου προς την οπλαποθήκη (Armeria) πίσω από τη Λότζια.

Κατά την αναστήλωση της Λότζια το ανάγλυφο της κρήνης, το μοναδικό σωζόμενο τμήμα, εντοιχίστηκε στο βόρειο τοίχο της. Διακοσμείται  με λαξευμένο γυναικείο άγαλμα που, σύμφωνα με την περιγραφή του Gerola, πιθανώς με το αριστερό χέρι να κρατούσε ασπίδα, ενώ με το δεξί ένα είδος βαρειάς (μεγάλου σφυριού) για επίδειξη, και αναπαρίστανε, ίσως, την προσωποποίηση της Κρήτης.

Κρήνη Ιμπραήμ Μπαμπά

Ξεχασμένη, «αόρατη» για φορείς και πολίτες, και σε πολύ κακή κατάσταση , είναι δυστυχώς η  κρήνη Ιμπραΐμ Μπαμπά, στην οδό Αλμυρού κοντά στο Επιμελητήριο Ηρακλείου.

Η κρήνη του Τεκέ Ιμπραήμ Μπαμπά, κατασκευάστηκε την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, δηλαδή κάπου ανάμεσα στα έτη 1669 – 1898 . Η οθωμανική κρήνη χτίστηκε στην δεξιά παρειά του κτιρίου που στέγαζε τον τεκέ των Χαλεβητζήδων.

Είναι χτισμένη από ασβεστόλιθο. Τόξο που βαίνει σε πεσσούς δημιουργεί κόγχη όπου υπήρχε κάποτε ο κρουνός της. Η πλάκα του κρουνού έχει αποσπαστε, όπως και η ορθογώνια πλάκα με την επιγραφή από πάνω.

Το τόξο της φέρει κλειδί με φυτικό μοτίβο ενώ τα τριγωνικά μέτωπα του τόξου κοσμούνται με μοτίβο που θυμίζει ψάθα. Τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά η κρήνη έχει παραδοθεί στη φθορά του χρόνου, σε μια εικόνα ντροπής για το Ηράκλειο.

Κρήνη Χανιαλή

Μια από τις πιο όμορφες κρήνες της πόλης, στην ανατολική είσοδο της Παλιάς Πόλης του Ηρακλείου, δεσπόζει και στις μέρες μας η περίφημη κρήνη του Χανιαλή. Εντυπωσιακή αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά, η κρήνη Χανιαλή, βρίσκεται δίπλα ακριβώς στην εξωτερική πύλη του Αγίου Γεωργίου, κάτω από το άγαλμα του Ελ. Βενιζέλου.

Η κρήνη στεγάζεται από αψίδα που φέρει φυτικό διάκοσμο. Στο εσωτερικό της είναι τοποθετημένη μια πλάκα, ενώ ο κρουνός βρίσκεται μέσα σε ανάγλυφο διακοσμημένο πλαίσιο. Το νερό συγκεντρώνεται σε μαρμάρινη λεκάνη με παρόμοια ανάγλυφη διακόσμηση.

Κρήνη Σουγιουλτζή Μολά Μουσταφά , γνωστή κι ως κρήνη Παλμέτη

Στη  συμβολή της οδού Παλμέτη με την οδό Ντεντιδάκηδων, στην Αγία Τριάδα βρίσκεται η κρήνη Παλμέτη, άγνωστη δυστυχώς για τους περισσότερους και σε άσχημη κατάσταση. Αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα των 70 και πλέον μεμονωμένων οθωμανικών κρηνών που υπήρχαν στον Χάνδακα.

Κατασκευάστηκε το 1679 από έναν Τούρκο αγά της περιοχής τον Σουγιουλτζή Μολά Μουσταφά και βοηθούσε στην υδροδότηση των πολιτών των γύρω οδών. Ελάχιστοι γνωρίζουν την   ύπαρξη της, κι όσοι τη γνωρίζουν, την αποκαλούν κρήνη Παλμέτη λόγω της οδού.