Αυτός ο εθνικός σχεδιασμός, που προωθείται από την κεντρική κυβέρνηση, τοποθετεί την Κρήτη σε έναν κομβικό, αλλά και εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ρόλο

Το ζήτημα της διαχείρισης απορριμμάτων στην Κρήτη αναζωπυρώνεται έντονα, καθώς η πρόσφατη πρωτοβουλία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας να θέσει σε δημόσια διαβούλευση, στις 1 Αυγούστου 2025, τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τη δημιουργία έξι μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων — τα λεγόμενα «εργοστάσια καύσης» — πυροδότησε νέες αντιδράσεις.

Η επιλογή της χρονικής στιγμής, μέσα στο καλοκαίρι, προκάλεσε έντονη κριτική από την αντιπολίτευση και περιβαλλοντικές οργανώσεις, με τον ΣΥΡΙΖΑ να καταγγέλλει τη διαδικασία ως «υποκριτική διαβούλευση», επιδιώκοντας να περιορίσει τη δημόσια συμμετοχή και να αποδυναμώσει τις αντιδράσεις της κοινωνίας.

Το θέμα παραμένει ανοιχτό, με σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις, καθώς η Κρήτη καλείται να αντιμετωπίσει ένα από τα πιο καυτά περιβαλλοντικά ζητήματα της εποχής.

Αυτός ο εθνικός σχεδιασμός, που προωθείται από την κεντρική κυβέρνηση, τοποθετεί την Κρήτη σε έναν κομβικό, αλλά και εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ρόλο. Η μελέτη δεν προτείνει απλώς λύσεις για το νησί, αλλά το εντάσσει σε ένα ευρύτερο, συγκεντρωτικό πλέγμα διαχείρισης που έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με τον υφιστάμενο περιφερειακό σχεδιασμό και την τοπική βούληση. Η εξέλιξη αυτή δεν αποτελεί απλώς μια τεχνοκρατική πρόταση, αλλά αποκαλύπτει μια βαθύτερη σύγκρουση μεταξύ δύο διαφορετικών φιλοσοφιών διακυβέρνησης. Ενός κεντρικού μοντέλου που επιβάλλεται από την Αθήνα και ενός αποκεντρωμένου, περιφερειακού μοντέλου που έχει διαμορφωθεί στην Κρήτη μέσα από δεκαετίες αγώνων και πολιτικών επιλογών.

Ένα Περιφερειακό Κέντρο στο Ηράκλειο

Σύμφωνα με τη ΣΜΠΕ, η Κρήτη εντάσσεται στην τέταρτη από τις τέσσερις διαχειριστικές ενότητες της χώρας, μαζί με τμήμα του Νοτίου Αιγαίου. Η προτεινόμενη μονάδα, με την κωδική ονομασία Waste-to-Energy Διαχειριστική Ενότητα 4, προβλέπεται να χωροθετηθεί στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, με πληροφορίες να προσδιορίζουν ως πιθανότερη τοποθεσία τη Βιομηχανική Περιοχή (ΒΙΠΕ) Ηρακλείου.

Η δυναμικότητα του εργοστασίου ορίζεται στους 140.000 τόνους απορριμμάτων ετησίως. Ωστόσο, το πιο επίμαχο στοιχείο του σχεδιασμού δεν είναι η ίδια η ύπαρξη της μονάδας, αλλά ο υπερτοπικός της χαρακτήρας. Το εργοστάσιο στο Ηράκλειο δεν σχεδιάστηκε για να διαχειρίζεται αποκλειστικά τα υπολειμματικά απόβλητα της Κρήτης. Αντιθέτως, προβλέπεται να λειτουργεί ως περιφερειακός κόμβος, δεχόμενο προς καύση απορρίμματα και από τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου, και συγκεκριμένα από τη Ρόδο, την Κάρπαθο και τη Σαντορίνη. Αυτή η πρόβλεψη μετατρέπει de facto την Κρήτη σε κέντρο επεξεργασίας αποβλήτων και για άλλες τουριστικές περιοχές.

ΣΔΙΤ και έργο

Η χρηματοδοτική δομή του εγχειρήματος είναι εξίσου αποκαλυπτική με την τεχνική του διάσταση. Τα έξι εργοστάσια καύσης πανελλαδικά πρόκειται να υλοποιηθούν μέσω Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), με μακροχρόνιες συμβάσεις διάρκειας 28 ετών. Η επιλογή αυτή είναι μονόδρομος, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν χρηματοδοτεί πλέον υποδομές καύσης απορριμμάτων, θεωρώντας τις μη συμβατές με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας.

Οι προκαταρκτικές συζητήσεις που έλαβαν χώρα στην Αθήνα μεταξύ του ΥΠΕΝ και των ενδιαφερόμενων εταιρειών δίνει ένα στίγμα. Στις διαβουλεύσεις αυτές συμμετείχαν εκπρόσωποι κορυφαίων ενεργειακών και κατασκευαστικών ομίλων της χώρας, όπως η ΔΕΗ, η ΤΕΡΝΑ, η AKTOR, η MOTOR OIL, η METLEN και η Μεσόγειος. Ενδεικτικό της προσέγγισης της κεντρικής διοίκησης είναι το γεγονός ότι από αυτές τις κρίσιμες, αρχικές συναντήσεις απουσίαζε παντελώς η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ο φορέας δηλαδή που διαχειρίζεται σήμερα τα απορρίμματα και θα κληθεί να επωμιστεί το πολιτικό και οικονομικό κόστος των αποφάσεων.

Το μοντέλο λειτουργίας προβλέπει ότι οι δήμοι (ή ιδιώτες, εάν αναλάβουν και την αποκομιδή) θα παραδίδουν τα απορρίμματα στους ιδιώτες διαχειριστές των μονάδων, οι οποίοι με τη σειρά τους θα χρεώνουν τα αντίστοιχα δημοτικά τέλη. Τον έλεγχο του κόστους που θα μετακυλίεται στους πολίτες αναλαμβάνει η Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ). Ωστόσο, η αξιοπιστία της Αρχής αυτής αμφισβητείται έντονα, καθώς, ως πρώην ΡΑΕ, επικρίνεται ότι «απέτυχε παταγωδώς να προστατεύσει τα συμφέροντα των καταναλωτών όταν οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος απογειώθηκαν» την προηγούμενη πενταετία. Η ανάθεση του ελέγχου σε ένα φορέα με τέτοιο ιστορικό εντείνει τις ανησυχίες για ανεξέλεγκτη αύξηση των τελών διαχείρισης για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις της Κρήτης.

Οι πρωταγωνιστές της αντίδρασης

Η δημοσιοποίηση του εθνικού σχεδίου για την καύση πυροδότησε μια άμεση, σφοδρή και, κυρίως, πολύπλευρη αντίδραση στην Κρήτη. Σπάνια ένα ζήτημα έχει συσπειρώσει με τέτοια ταχύτητα και ομοψυχία την τοπική αυτοδιοίκηση, τα πολιτικά κόμματα και τις περιβαλλοντικές συλλογικότητες, δημιουργώντας ένα de facto ενιαίο μέτωπο αμφισβήτησης. Η αντίδραση αυτή δεν είναι σπασμωδική, αλλά εδράζεται σε μια σειρά από καλά τεκμηριωμένα επιχειρήματα που αφορούν το περιβάλλον, την οικονομία, τη διαδικασία και, πάνω απ’ όλα, την ίδια την αυτονομία της Κρήτης να ορίζει το αναπτυξιακό της μέλλον.

Ο ΕΣΔΑΚ και ο Δήμαρχος Ηρακλείου

Η πρώτη και πιο ηχηρή αντίδραση ήρθε από τον πλέον αρμόδιο θεσμικό φορέα. Ο Αλέξης Καλοκαιρινός, με τη διπλή του ιδιότητα ως Δήμαρχος Ηρακλείου και Πρόεδρος του Ενιαίου Συνδέσμου Διαχείρισης Αποβλήτων Κρήτης (ΕΣΔΑΚ), σήμανε αμέσως «καμπανάκι», εκφράζοντας «ανησυχία, προβληματισμό και μια σειρά ερωτημάτων». Η δήλωσή του, «Όχι χωρίς διάλογο», συμπύκνωσε την επίσημη στάση της τοπικής αυτοδιοίκησης, θέτοντας ως αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση την ουσιαστική διαβούλευση και συναίνεση.

Οι ανησυχίες που εξέφρασε ο κ. Καλοκαιρινός κάλυψαν όλο το φάσμα των προβληματισμών: Περιβαλλοντικά Ζητήματα: Οι εγγενείς κίνδυνοι που συνοδεύουν τη μέθοδο της καύσης. Λογιστική Επιβάρυνση: Οι επιπτώσεις στις μεταφορές και την κυκλοφορία από τη μεταφορά απορριμμάτων του Νοτίου Αιγαίου στην Κρήτη. Οικονομική Επιβάρυνση: Το άγνωστο κόστος λειτουργίας και τα τέλη με τα οποία θα επιβαρυνθούν τελικά οι πολίτες. Θεσμική Παράκαμψη: Το κρισιμότερο σημείο της κριτικής του ήταν η επισήμανση ότι ο σχεδιασμός αυτός είναι «Εθνικός» και «δεν περιλαμβάνεται στον εγκεκριμένο περιφερειακό σχεδιασμό διαχείρισης αποβλήτων» (ΠΕΣΔΑΚ). Αυτό συνιστά μια κατάφωρη διαδικαστική παράβαση και μια προσπάθεια επιβολής μιας λύσης που έρχεται σε αντίθεση με τη στρατηγική που έχει ήδη υιοθετήσει η Κρήτη.

Η επίσημη απαίτηση του ΕΣΔΑΚ είναι σαφής: πλήρης και αναλυτική ενημέρωση από το αρμόδιο Υπουργείο, ώστε το θέμα να συζητηθεί θεσμικά στα συλλογικά όργανα της αυτοδιοίκησης και να εκφραστεί μια ενιαία, τεκμηριωμένη θέση.

Το πολιτικό μέτωπο

Η πολιτική σκηνή του νησιού και της χώρας αντέδρασε με παρόμοια ένταση. Ο ΣΥΡΙΖΑ κατήγγειλε το σχέδιο ως ένα «ρουσφέτι 25ετίας για δισεκατομμύρια έσοδα εργολάβων», υποστηρίζοντας ότι οι ιδιωτικές μονάδες εξυπηρετούν το μοντέλο «αδύναμη πολιτεία, περισσότερα υπερκέρδη για λίγους». Δεσμεύτηκε δε να σταθεί δίπλα στους δήμους και τους πολίτες για την ακύρωση του σχεδίου, τόσο κινηματικά όσο και πολιτικά.

Από την πλευρά του, το ΚΚΕ χαρακτήρισε το σχέδιο ως μια «πολύ επικίνδυνη εξέλιξη», κάνοντας λόγο για «καρκινογόνα καύση» ακόμη και σύμμεικτων απορριμμάτων, η οποία θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντα «μονοπωλιακών ομίλων» και θα «χαντακώσει την υγεία και την ποιότητα ζωής» των κατοίκων. Και τα δύο κόμματα, παρά τις ιδεολογικές τους διαφορές, συγκλίνουν στο ότι ο πυρήνας του σχεδίου δεν είναι περιβαλλοντικός, αλλά οικονομικός: η δημιουργία μιας νέας, εξαιρετικά κερδοφόρας αγοράς για μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους, με το κόστος να το επωμίζονται το περιβάλλον και η κοινωνία.

Την εικόνα του ενιαίου μετώπου συμπληρώνει η δυναμική παρέμβαση των περιβαλλοντικών οργανώσεων. Το «Δυτικό Μέτωπο», ένας συντονισμός φορέων και πολιτών με έδρα την Αττική αλλά με πανελλαδική εμβέλεια, πρωτοστατεί στην κριτική, με τα επιχειρήματά του να υιοθετούνται ευρέως και στην Κρήτη. Χαρακτηρίζει την επιλογή της καύσης «αντιπεριβαλλοντική και πανάκριβη», τονίζοντας ότι θα ωφελήσει κυρίως τους επενδυτές μέσω των ΣΔΙΤ με εγγυημένη κερδοφορία.

Το κεντρικό τους επιχείρημα, ωστόσο, είναι στρατηγικό: η καύση, υποστηρίζουν, «αντιστρατεύεται την προδιαλογή στην πηγή, την πραγματική ανακύκλωση και ανάκτηση». Η ανάγκη συνεχούς τροφοδοσίας των μονάδων καύσης με τεράστιες ποσότητες «πρώτης ύλης» θα θέσει ένα «ταβάνι» στις προσπάθειες για ανακύκλωση για τις επόμενες δεκαετίες, ακυρώνοντας στην πράξη την ιεράρχηση που επιβάλλει η ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. Το «Δυτικό Μέτωπο» καλεί τους πολίτες να «βομβαρδίσουν» το υπουργείο με τις απόψεις τους και να πιέσουν κάθε αρμόδιο όργανο να λάβει αποφάσεις ενάντια στην καύση.

Πηγή: ANATOLH