17,5 ευρώ η χωριάτικη σαλάτα με τουρκικές ντομάτες

Του Λέανδρου Ρακιντζή – Αυτές τις μέρες δύο ειδήσεις κυριάρχησαν στο διαδίκτυο: Σε ταβέρνα σε κυκλαδίτικο νησί η χωριάτικη σαλάτα χρεώνεται 15 ευρώ χωρίς λάδι και το μπουκαλάκι το λάδι άλλα 2,5, η χωριάτικη σαλάτα είναι τούρκικη γιατί οι ντομάτες είναι τούρκικες και οι τουρίστες με το φαγητό στο χέρι από το σούπερ μάρκετ.

Οι ειδήσεις αυτές γεννούν θλιβερές διαπιστώσεις, απορίες και ερωτήματα, οι δε απαντήσεις σε αυτά γεννούν περισσότερα ερωτήματα και στο τέλος αγανάκτηση.

Κάποτε με την παραγωγή ντομάτας στα θερμοκήπια όχι μόνο καλύπτονταν η εσωτερική αγορά της χώρας, αλλά κάναμε και μεγάλες εξαγωγές. Τώρα βλέπω στα σούπερ μάρκετ ντομάτες από Ολλανδία, Πολωνία και σύμφωνα με ΜΜΕ από Τουρκία. Δύο τινά συμβαίνουν: ή δεν επαρκεί η εγχώρια παραγωγή ή η ντόπια ντομάτα είναι τόσο ακριβή, που παρά τα ακριβά μεταφορικά και τους δασμούς για εισαγωγές από Τουρκία συμφέρει η εισαγωγή της. Δεν γνωρίζω τι συμβαίνει, αλλά είναι απαράδεκτο με ευθύνη πάντα της Πολιτείας να μη μπορεί να έχουμε άφθονη και φθηνή παραγωγή ντομάτας.

Η τιμή της ντομάτας στην αγορά είναι γύρω στα 2 ευρώ το κιλό, για τη χωριάτικη σαλάτα χρησιμοποιείται το ¼ του κιλού αξίας το πολύ 50 λεπτά, η δε φέτα στοιχίζει το πολύ 1,20 ευρώ και το πραγματικό κόστος της χωριάτικης σαλάτας μαζί με το λάδι το πολύ 3–3 ½ ευρώ και χρεώνεται 5 φορές παραπάνω. Ανακύπτει το ερώτημα: υπάρχει αισχροκέρδεια ή η τιμή μπορεί να διαμορφώνεται με βάση την αρχή του ελεύθερου ανταγωνισμού;

Η σκληρή πραγματικότητα όμως απαντά, ότι το πρώτο εξάμηνο του 2025 ο τζίρος της εστίασης μειώθηκε κατά 22%, και ότι οι τουρίστες (όχι μόνο) αποφεύγουν τις ταβέρνες και αγοράζουν τρόφιμα, που τα καταναλώνουν στο σπίτι ή το ξενοδοχείο. Οι μαγαζάτορες, που δεν κατανοούν το νόμο της προσφοράς και ζήτησης, ανεβάζουν τις τιμές για να καλύψουν τη χασούρα από τα κέρδη, αλλά έτσι μειώνουν περαιτέρω τη ζήτηση, με αποτέλεσμα η χώρα μας να μην είναι πλέον φθηνή για τους τουρίστες, γεγονός που σε συνδυασμό με γεωπολιτικές συνθήκες θα επηρεάσει τον τουρισμό και τα έσοδα από αυτόν. Φυσικά υπάρχει μεγάλη φοροδιαφυγή στην εστίαση, γιατί σε πληρωμές σε μετρητά δεν εκδίδονται συνήθως αποδείξεις και το POS χαλασμένο. Τελικά, ανακύπτει το ερώτημα: τι κάνει η Πολιτεία για να αντιμετωπίσει τα φαινόμενα αυτά αισχροκέρδειας;

Οι τιμές των τροφίμων έχουν αυξηθεί κατά τον τελευταίο χρόνο τουλάχιστον 40%, που οφείλεται σε πολλά εξωτερικά και εσωτερικά αίτια, με κυριότερα τον πληθωρισμό και τα κέρδη των μεσαζόντων και των πολυεθνικών εταιρειών. Το καταναλωτικό κοινό υποφέρει από την αισχροκέρδεια που παρατηρείται ιδίως στην εστίαση, τη διαμονή σε τουριστικές περιοχές και στις τιμές των κηπευτικών. Η κυβέρνηση, λόγω εγγενών δυσχερειών, του πελατειακού κράτους και της έλλειψης επαρκών μηχανισμών και νομοθεσίας, δεν μπορεί να ελέγξει την κατάσταση. Έτσι, επανέρχεται στο προσκήνιο το ζήτημα του ελέγχου των τιμών και της τιμωρίας της αισχροκέρδειας.

Για τον ορισμό της αισχροκέρδειας και αν είναι αξιόποινη πράξη προσφεύγουμε στο άρθρο 405 του παλιού ΠΚ: “Όποιος συνομολογεί ή παίρνει για τον εαυτό του ή τρίτον περιουσιακά ωφελήματα που υπερβαίνουν την αξία της δικής του παροχής, ώστε ανάλογα με τις περιστάσεις να βρίσκονται σε πρωτοφανή δυσαναλογία προς αυτή, τιμωρείται…”. Η χρήσιμη αυτή διάταξη καταργήθηκε δια της παραλείψεώς της με το νέο ΠΚ (ν. 4619/2019). Η διάταξη αυτή δεν επαναφέρθηκε σε ισχύ με το νέο ΠΚ (ν. 5090/2024), μολονότι υπήρξαν αιτιολογημένες προτάσεις για την επαναφορά της. Στη χώρα μας η αισχροκέρδεια προβλεπόταν ως αδίκημα από τον Ποινικό Νόμο του 1834, το ν. ΓΩΑΖ/1911 και τον ΠΚ του 1950. Με την πράξη νομοθετικού περιεχομένου της 20-3-2020 και το ν. 4903/2021, η αισχροκέρδεια τιμωρείται πλέον με διοικητικά πρόστιμα, που δεν είναι ικανό αποτρεπτικό μέσο.

Κατά τη γνώμη μου, η επιβολή διοικητικών προστίμων, ακόμα και μεγάλων, δεν είναι ικανή να αποτρέψει την αισχροκέρδεια, επειδή κανένας δεν φοβάται το πρόστιμο για τον απλούστατο λόγο ότι δεν πληρώνονται άμεσα, απλά βεβαιώνονται και στο τέλος ρυθμίζονται με τα λοιπά χρέη της επιχείρησης. Στις μικρές επιχειρήσεις, όπως είναι η εστίαση, η διάρκειά τους κρατεί λίγα χρόνια και στο τέλος κλείνουν αφήνοντας αφερέγγυα χρέη. Ο έλεγχος σε μεγάλες επιχειρήσεις απαιτεί ειδικές γνώσεις, χρόνο, και στο τέλος καταλήγει σε μακροχρόνιες δικαστικές αμφισβητήσεις και παραγραφή. Κατά καιρούς ανακοινώνονται τα ποσά των προστίμων που επιβλήθηκαν (115 δις), αλλά ποτέ δεν ανακοινώθηκαν τα ποσά που εισπράχθηκαν, που σύμφωνα με εκτιμήσεις ανέρχονται μόνο στο 11% των προστίμων που επιβλήθηκαν.

Αμέσως μετά το Β΄ Π.Π. οι τιμές και η ποιότητα των τροφίμων ελέγχονταν από την Αγορανομία (υπηρεσία της Αστυνομίας) με βάση τον Αγορανομικό Κώδικα, που προέβλεπε τα αγορανομικά αδικήματα και τις ποινές τους, στις οποίες περιλαμβανόταν η αφαίρεση της άδειας λειτουργίας της επιχείρησης. Μόνο με απόφαση της Αγορανομικής Επιτροπής, ότι στη συγκεκριμένη συναλλαγή υπήρχε αθέμιτο (υπερβολικό) κέρδος, ασκείτο ποινική δίωξη για αισχροκέρδεια. Οι υποθέσεις δικάζονταν από το Αγορανομικό Δικαστήριο κατά τη διαδικασία του Αυτοφώρου, συνήθως με κατηγορούμενο τον αγορανομικό υπεύθυνο της επιχείρησης, τον αποκαλούμενο “αυτοφωράκια”.

Οι χρήσιμοι αυτοί θεσμοί καταργήθηκαν με την είσοδο της χώρας στην Ε.Ε., με την αιτιολογία ότι παρεμποδίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Έτσι, επικράτησε το δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού, που ισχύει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. και αποτελεί μια προσπάθεια ελέγχου των τιμών με το μηχανισμό προσφοράς και ζήτησης και με απαγόρευση της κατάχρησης της δεσπόζουσας θέσης στη αγορά και τη δημιουργία καρτέλ. Όμως, ο παραπάνω μηχανισμός δεν λειτουργεί σε περιόδους οικονομικών και γεωπολιτικών κρίσεων ή ολιγοπωλίου, ενώ η αισχροκέρδεια παρουσιάζει έξαρση σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, που χρεώνουν για εστίαση και διαμονή ποσά που σαφώς περιέχουν υπερβολικό κέρδος, χωρίς όμως κυρώσεις, παρά μόνο σε βάρος του τουρισμού, όπως συνέβη και σε άλλα μεσογειακά νησιά.

Ο κ. Λέανδρος Ρακιντζής, Αρεοπαγίτης ε.τ.