Αράδαινα: Το χωριό που ερημώθηκε λόγω… βεντέτας

Η περίπτωση της Αράδαινας στα Σφακιά που μετατράπηκε σε τόπο-«φάντασμα»

Ένα χωριό – «φάντασμα», ερειπωμένο από τα φονικά, τον τρόμο και τις σκληρές σχέσεις που έχτισε επί δεκαετίες η βεντέτα μεταξύ δύο οικογενειών, μένει περισσότερα από 60 χρόνια ακατοίκητο, αν και βρίσκεται σε έναν τόπο μαγευτικής ομορφιάς, πάνω από τα Σφακιά των Χανίων. Με την ιστορία του, που είναι άλλωστε μια ιστορία που επαναλαμβάνεται σε διαφορετικές εκδοχές σε πολλές περιοχές της Κρήτης, μεγάλωσαν πολλές γενιές και κανείς ακόμη και σήμερα δεν τολμάει να κατοικήσει στην περιοχή.

Χθες, όπως κάθε χρόνο, όσοι κατάγονται από την Αράδαινα συγκεντρώθηκαν στη λειτουργία της εκκλησίας του Αρχάγγελου Μιχαήλ, του «Αστράτηγου», μια εκκλησία του 14ου αιώνα. Είναι η μοναδική μέρα του χρόνου που το χωριό αποκτά ζωή. Την επόμενη μέρα όλοι και πάλι φεύγουν.

Η Αράδαινα βέβαια δεν είναι το μοναδικό χωριό που ερημώθηκε λόγω βεντέτας. Φήμες ακολουθούν την ιστορία και άλλων χωριών στο νησί και οι ερευνητές ιστορικοί τα αναφέρουν σε διηγήσεις ή αναφορές τους. Στο Φαράτσι Μυλοποτάμου κατοικεί σήμερα μόνο ένας άνθρωπος, ο Κώστας Σιγανός. Ο ίδιος ωστόσο, μιλώντας στο «Βήμα», αρνείται κατηγορηματικά τη βεντέτα ως αιτία ερήμωσης του τόπου του.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Επίθεση Μπορμπουδάκη σε Αυγενάκη: «Είχε μετατρέψει την Κρήτη σε Κολομβία και έχει το θράσος να μας κουνάει το δάχτυλο»

«Τη λέξη “βεντέτα” τη διαγράφουμε» απαντάει. «Ηταν ένα φονικό πριν από πολλά χρόνια, ένα τυχαίο γεγονός. Δεν δόθηκε ποτέ συνέχεια, δεν υπήρξε βεντέτα». Το χωριό, εξηγεί, ερήμωσε σιγά-σιγά.

Σήμερα ο ίδιος με τη βοήθεια του εξαδέλφου του από την Αμερική, όπως λέει, παλεύει να ξαναφέρει τη ζωή στο χωριό.

«Τα ξέρω, αλλά δεν θέλω να τα κουβεντιάσω» ήταν η απάντηση που ακούστηκε πολλές φορές στη διάρκεια του ρεπορτάζ του «Βήματος». «Γράψτε μόνο πως με το που φύγανε όλοι έκλεισε η ιστορία – με ένα θύμα, το χωριό» λέει κάτοικος διπλανού χωριού

Το τελειωτικό χτύπημα

Η περίπτωση της Αράδαινας, ωστόσο, ξεχωρίζει. Γυμνός τόπος, πέτρα και βουνό, μια απομονωμένη τοποθεσία εξαιρετικής ομορφιάς στις νότιες πλαγιές των Λευκών Ορέων. Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 520 μέτρων, έχει μεγάλη ιστορία από την αρχαιότητα και την εποχή της Τουρκοκρατίας. Εκεί η καθημερινότητα ήταν πολύ δύσκολη – άγονος τόπος. Πολλοί άρχισαν να φεύγουν από τη δεκαετία του 1940 προς τα μεγαλύτερα χωριά και τις πόλεις. Το τελειωτικό χτύπημα για τη ζωή της Αράδαινας δόθηκε μετά το 1948. Εκείνη τη χρονιά ξέσπασε βεντέτα ανάμεσα στις δύο μεγάλες οικογένειες και είχε ως αποτέλεσμα πολιορκίες σπιτιών, πυροβολισμούς και επτά νεκρούς.

Η αφορμή για να ξεσπάσουν τα φονικά ήταν ασήμαντη – όπως συμβαίνει συνήθως. Η βεντέτα ξεκίνησε, όπως λένε, όταν ένα μέλος από τη μια οικογένεια έδειρε ένα παιδί της άλλης κατηγορώντας το ότι τους σκότωσε μια κατσίκα και έκλεψε το «λέρι» της (κουδούνι που φορούν τα ζώα). Το περίεργο είναι πως, περίπου 70 χρόνια μετά, κανείς από όσους εντόπισε «Το Βήμα», και οι οποίοι πιθανόν να θυμούνται ή να έχουν ακούσει από διηγήσεις στο εσωτερικό της οικογένειάς τους τα γεγονότα εκείνης της εποχής, δεν θέλουν να μιλήσουν για αυτά. «Τα ξέρω, αλλά δεν θέλω να τα κουβεντιάσω» ήταν η απάντηση που ακούστηκε πολλές φορές στη διάρκεια του ρεπορτάζ του «Βήματος». «Γράψτε μόνο πως με το που φύγανε όλοι έκλεισε η ιστορία – με ένα θύμα, το χωριό» απαντάει κάτοικος διπλανού χωριού της περιοχής. Ενα χωριό που το 1826 μετρούσε 226 κατοίκους, το 1900 είχε 188 και το 1991 δεν είχε κανέναν.

Αρκετοί έφυγαν στο εξωτερικό, και συχνά στην Αμερική, όπως εξηγεί ο καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Αρις Τσαντηρόπουλος, ο οποίος έχει ασχοληθεί επιστημονικά επί σειρά ετών με το θέμα της βεντέτας. Διηγείται μάλιστα μια σκηνή από επίσκεψή του στην Αράδαινα για την έρευνά του πριν από πολλά χρόνια: Ενα παιδί με τον πατέρα του πάνω από τους τάφους θυμάτων της βεντέτας του 1948, με τον πατέρα να του διηγείται την ιστορία της οικογένειάς τους.

Οποιος έχει επισκεφθεί την Αράδαινα δεν ξεχνά αυτή τη μοναδική αίσθηση της σιωπής. Δύο εκκλησίες, του Αρχάγγελου Μιχαήλ και του Αγίου Ελευθερίου, μισογκρεμισμένα σπίτια με την παραδοσιακή καμάρα (χαρακτηριστικό της σφακιανής αρχιτεκτονικής), πέτρες και βράχοι. Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να ανακαινίζουν μερικά σπίτια. Η δε περιοχή σήμερα αποτελεί πόλο έλξης για ορειβάτες και όσους αγαπούν το bungee jumping – από τη σιδερένια γέφυρα πάνω από το μοναδικό σε κάλλος ομώνυμο φαράγγι, το βαθύτερο και πιο απότομο του Νομού Χανίων.

Αναγκαστική μετοίκηση

Μπορεί οι περιπτώσεις χωριών που άδειασαν οριστικά λόγω βεντέτας (ή του φόβου για αυτή) να είναι ελάχιστες, δεν ισχύει όμως το ίδιο για την περίπτωση ολόκληρων οικογενειών που ξεριζώνονται. «Η βεντέτα μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός αναγκαστικής μετοίκησης “γενεαλογικών κλάδων”» λέει ο κ. Τσαντηρόπουλος. «Μετοικεί, συνήθως, ο δράστης με την οικογένειά του καθώς και κάποιοι άρρενες συγγενείς λόγω του φόβου της αντεκδίκησης. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να συμβεί το αντίθετο, όταν οι κοινωνικές πιέσεις για αντεκδίκηση γίνονται αφόρητες, μετοικούν οι στενοί άρρενες συγγενείς του θύματος. Η μετοίκηση συνδέεται στενά με τη λογική της βεντέτας: οι άρρενες αιματοσυγγενείς του θύματος επιδιώκουν να θανατώσουν κάποιον για να καταστρέψουν ένα “οικοδόμημα”, δηλαδή την ευρεία αρρενογονική του ομάδα. Είναι όπως όταν θέλουμε να γκρεμίσουμε ένα κτίριο. Θα χτυπήσουμε τα θεμέλια» συνεχίζει χαρακτηριστικά.

«Αλλωστε γι’ αυτό στις βεντέτες οι θύτες δεν σκοτώνουν γυναίκες, ούτε ηλικιωμένους, καθώς οι πρώτες μετά τον γάμο τους ανήκουν πλέον σε μια άλλη συγγενειακή ομάδα και οι δεύτεροι έχουν κλείσει τον κύκλο της ενεργής ζωής τους. Πρόκειται για ένα χτύπημα που μπορεί να γίνει είτε με φόνο κάποιου ο οποίος έχει σημαίνουσα θέση στην αρρενογονική ομάδα με στόχο την καταστροφή της ή με συμβολικό τρόπο, ο οποίος εκφράζεται ως αίτημα από τους αιματοσυγγενείς του θύματος: να “φύγουν”, να μετοικήσουν οι στενοί συγγενείς του ώστε οι υπόλοιποι που μένουν στο χωριό να αποδυναμωθούν ως ομάδα αιματοσυγγένειας» εξηγεί ο κ. Τσαντηρόπουλος.

Και συνεχίζει: «Από τον 19ο αιώνα έχουν γίνει πολλές τέτοιες μετοικήσεις, κάποιοι έχουν πάει ακόμα και στο εξωτερικό, όπου και ξεκινούν μια νέα ζωή. Κάποιες φορές αυτοί που μετοικούν λένε “φύγαμε και προκόψαμε”. Να το πω συμβολικά: η μετοίκηση είναι ένας φόνος (το να φύγω σημαίνει “ξεριζώνομαι”, και στις περιπτώσεις αλλαγής ονόματος “σβήνω”). Ταυτόχρονα, όμως, δημιουργεί μια νέα αρχή σε έναν νέο τόπο, ο οποίος συνήθως είναι μια “μοντέρνα” κοινωνία. Αυτά διαπίστωσα συζητώντας με μέλη οικογενειών που λόγω βεντέτας είχαν μετοικήσει: είχαν τον πόνο του ξεριζωμού ενώ ταυτόχρονα ο νέος τόπος ταυτιζόταν με νέα ζωή και αναδημιουργία. Η αίσθηση που είχα από τις αφηγήσεις είναι αυτή την οποία οι ψυχαναλυτές προσδιορίζουν ως “ιδρυτικό φόνο”, ο οποίος έχει και αυτός πολλά εμφύλια στοιχεία και διατρέχει την ιστορία της ανθρωπότητας: Ο Κάιν σκοτώνει τον Αβελ, ο Ρωμύλος τον Ρώμο, ο αλληλοσκοτωμός Ετεοκλή και Πολυνείκη. Υπάρχει όμως και σε σύγχρονες αφηγήσεις. Θυμίζω τη θυσία ενός κόκορα στην αρχή του κτισίματος ενός σπιτιού και το ράντισμα των θεμελίων του με το αίμα του. Μια τελετή κοσμογονίας για το “κτίσιμο” της νέας ζωής των κατοίκων του σπιτιού».

Πηγή: tovima.gr