Συλλογικές συμβάσεις: Ποιους αφορούν και τι σημαίνει η επαναφορά τους στην πράξη

Η συλλογική σύμβαση εργασίας είναι μια γραπτή συμφωνία ανάμεσα σε εργοδότες και τα εργατικά σωματεία που εκπροσωπούν τους εργαζομένους

Η ανακοίνωση της επαναφοράς των συλλογικών συμβάσων εργασίας (ΣΣΕ) το πρωί της Τετάρτης (26/11) σε συνέντευξη Τύπου στο υπουργείο Εργασίας, σχολιάστηκε εκτενώς στην ειδησεογραφία και παρουσιάστηκε ως μια «ιστορική» συμφωνία και στιγμή.

Πράγματι, το καθεστώς των συλλογικών συμβάσεων εργασίας αποδυναμώθηκε σημαντικά μετά το 2010, μετά δηλαδή τα μνημόνια. Πολλές ΣΣΕ πάγωσαν, άλλες δεν μπορούσαν να επεκταθούν και έτσι η ρύθμιση των μισθών μετατοπίστηκε κυρίως στις ατομικές συμβάσεις. Οι εργοδότες δεν δεσμεύονταν από συλλογικούς όρους, οι κατώτερες αμοιβές πιέζονταν συνεχώς προς τα κάτω και η διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων περιορίστηκε δραστικά.

Παρά τις μεταγενέστερες θεσμικές αλλαγές, η εικόνα παραμένει μέχρι σήμερα ισχνή: Το 2024 υπήρχαν μόλις 47 ενεργές κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ, που δυνητικά κάλυπταν περίπου το 28% των εργαζομένων, αλλά στην πράξη μόνο το 20%, καθώς μόλις 7 είχαν κηρυχθεί υποχρεωτικές.

Το 2025 η κατάσταση επιδεινώνεται, με μόλις 25 ενεργές κλαδικές συμβάσεις. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο, όμως, είναι ότι η συνολική κάλυψη των εργαζομένων από ΣΣΕ στην Ελλάδα βρίσκεται στο εξαιρετικά χαμηλό 10,6%, γεγονός που αναδεικνύει το μεγάλο κενό συλλογικής προστασίας και το μακρύ δρόμο που απομένει για να ενισχυθεί ουσιαστικά η συλλογική διαπραγμάτευση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Τι καιρό θα έχουμε αύριο στην Κρήτη

Γι’ αυτό, αφού και όταν νομοθετηθεί το πλαίσιο για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις στη χώρα, θα μπορούμε πράγματι να μιλάμε για αλλαγή σελίδας στην αγορά εργασίας. Μέχρι τότε όμως, ας γίνουν κάποια πράγματα ξεκάθαρα. Τι είναι οι συλλογικές συμβάσεις; Τι σημαίνει στην πράξη η επαναφορά τους, γιατί είναι σημαντικές και γιατί μάς αφορούν περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε;

Ποιους αφορούν και ποιους όχι οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας;

Η συλλογική σύμβαση εργασίας (ΣΣΕ) είναι μια γραπτή συμφωνία ανάμεσα σε εργοδοτικές οργανώσεις ή μεμονωμένους εργοδότες και τα εργατικά σωματεία που εκπροσωπούν τους εργαζομένους. Καθορίζει τους βασικούς όρους εργασίας (μισθούς, ωράριο, άδειες, μισθολογικά κλιμάκια, επιδόματα και παροχές) για τα μέλη των οργανώσεων που συμβάλλονται.

Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας αφορούν τους εργαζόμενους που ανήκουν σε κλάδο ή επιχείρηση για την οποία έχει υπογραφεί η συγκεκριμένη ΣΣΕ, τα μέλη των σωματείων που υπογράφουν τη σύμβαση, όλους τους εργαζόμενους του εργοδότη, αν ο εργοδότης είναι μέλος εργοδοτικής οργάνωσης που υπέγραψε τη ΣΣΕ (π.χ. ΣΕΒ, ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ) και όλους τους εργαζόμενους του κλάδου, αν η ΣΣΕ έχει κηρυχθεί υποχρεωτική από το κράτος (επέκταση της σύμβασης).

Η υπουργός Εργασίας Νίκη Κεραμέως ανακοίνωσε πως θα χαμηλώσει το όριο που απαιτείται ώστε μια ΣΣΕ να μπορεί να κηρυχθεί υποχρεωτική για όλο τον κλάδο. Ενώ παλαιότερα χρειαζόταν να καλύπτεται περισσότερο του 50% των εργαζομένων του κλάδου από τη σύμβαση για να επεκταθεί, τώρα αρκεί να καλύπτεται το 40%. Γίνεται έτσι πιο εύκολη η επέκταση μιας ΣΣΕ, άρα περισσότερες συμβάσεις μπορούν να αποκτήσουν δεσμευτική ισχύ για όλους τους εργοδότες και εργαζόμενους του κλάδου, ακόμη και για όσους δεν συμμετέχουν σε εργοδοτικές οργανώσεις ή δεν είναι μέλη σωματείων.

Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας δεν αφορούν εργαζόμενους που δεν υπάγονται στον κλάδο ή επάγγελμα της συγκεκριμένης ΣΣΕ, εργοδότες που δεν είναι μέλη εργοδοτικής οργάνωσης που συμμετείχε στη σύμβαση (εκτός αν η ΣΣΕ έγινε υποχρεωτική), εργαζόμενους με ειδικές μορφές απασχόλησης που δεν εντάσσονται στο πεδίο εφαρμογής της σύμβασης (π.χ. μερικές φορές οι freelancers / αυτοαπασχολούμενοι) και όσους καλύπτονται από ατομική σύμβαση με καλύτερους όρους, όταν αυτοί οι όροι υπερισχύουν (η ΣΣΕ θέτει το ελάχιστο, όχι το ανώτατο όριο).

Οι συλλογικές συμβάσεις σημαίνουν και μεγαλύτερους μισθούς;

Η επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων εργασίας επαναφέρει ένα οργανωμένο και δίκαιο πλαίσιο καθορισμού των μισθών και των όρων εργασίας. Στην πράξη σημαίνει ότι οι μισθολογικές αυξήσεις, τα επιδόματα, τα ωράρια, οι άδειες και άλλοι βασικοί όροι δεν θα καθορίζονται, όπως συμβαίνει κατεξοχήν, μονομερώς από τον εργοδότη ή μεμονωμένα από κάθε εργαζόμενο, αλλά μέσα από διαπραγμάτευση ανάμεσα σε εργοδότες και εκπροσώπους των εργαζομένων.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζονται καλύτεροι και πιο σταθεροί μισθοί, κατοχυρωμένα δικαιώματα, προστασία απέναντι σε αυθαιρεσίες, καθώς και πιο ανθρώπινοι όροι εργασίας, όπως ρυθμισμένο ωράριο, άδειες και περισσότερα επιδόματα (π.χ. πολυετίας, γάμου, σπουδών). Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας συνήθως προβλέπουν μισθούς υψηλότερους από τον κατώτατο νόμιμο μισθό. Ο κατώτατος μισθός είναι το ελάχιστο επίπεδο αμοιβής που ορίζει το κράτος, αλλά οι ΣΣΕ λειτουργούν ως «ανώτερη βαθμίδα» προστασίας.

Γι’ αυτό και ήταν πάντοτε αίτημα των σωματείων εργαζομένων να κατοχυρώνονται μέσω ΣΣΕ και συλλογικών διαπραγματεύσεων τα εργασιακά δικαιώματα και οι κανόνες που θα ισχύουν για όλους και όχι μέσω ατομικών συμφωνιών και «διευθετήσεων» με τον εργοδότη, στις οποίες ο εργαζόμενος είναι εκ των πραγμάτων το αδύναμο μέρος.

Γιατί τώρα;

Συζητώντας με τη δικηγόρο Ίριδα Νούτσου, για την επαναφορά των ΣΣΕ, η ίδια θα θέσει στο τραπέζι και ακόμη μια παράμετρο που είναι σημαντικό να αναφερθεί, ειδικά όταν μιλάμε για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα όπως αυτό.

Όλα τα ανωτέρω περί κοινής συμφωνίας με τους Εθνικούς Κοινωνικούς Εταίρους και την υπογραφή ενός Σχεδίου Δράσης, το οποίο θα θεσμοθετηθεί από τις αρχές του 2026, αποτελούν προβλέψεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2022/2041 για τους επαρκείς κατώτατους μισθούς, που ενσωματώθηκε στην Ελλάδα με τον Ν. 5163/2024. Η Οδηγία ενισχύει το πλαίσιο καθορισμού του κατώτατου μισθού και προβλέπει συγκεκριμένα μέτρα για την επέκταση της συλλογικής διαπραγμάτευσης, με στόχο μισθούς που διασφαλίζουν αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης και αποτελεσματικότερη εφαρμογή των εργασιακών κανόνων.

Κεντρικό ζητούμενο είναι η αύξηση της κάλυψης των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις, με στόχο να φτάσει τουλάχιστον στο 80% έως το 2027. Ωστόσο, με δεδομένο ότι σήμερα η κάλυψη στην Ελλάδα βρίσκεται μόλις στο 10,6%, είναι σαφές ότι έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε για να επιτευχθεί αυτός ο φιλόδοξος στόχος.

reader.gr