Λασίθι: Oλοκληρώθηκε η πρώτη φάση συντήρησης του ψηφιδωτού της παλαιοχριστιανικής βασιλικής στην Ελούντα

Είναι ένα έργο υψηλής τεχνικής που εκτελείται από εξειδικευμένους στο είδος συντηρητές

Ολοκληρώθηκε η α’ φάση συντήρησης και αποκατάστασης του περίφημου ψηφιδωτού της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου αιώνα μ.Χ. Βρίσκεται περίπου 200 μ. από το Κανάλι στον Πόρο Ελούντας. Είναι ένα έργο υψηλής τεχνικής που εκτελείται από εξειδικευμένους στο είδος συντηρητές, κατόπιν ανάθεσης του έργου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Νομού Λασιθίου.

Η επέμβαση είναι σωστικού χαρακτήρα, από την άποψη ότι το σπάνιο ψηφιδωτό, ανάγεται στην αρχαία ελληνιστική παράδοση και κατασκευάστηκε με δωρεές πιστών χριστιανών των πρώτων αιώνων, όταν ακόμη ήταν σε εξέλιξη ο προσδιορισμός των χαρακτηριστικών της ορθόδοξης χριστιανής πίστης και των μέσων λατρείας.

Από το 1897, που ανακαλύφθηκε τμήμα της βασιλικής από το Γαλλικό Ναυτικό, όταν εκτελούσε τις εργασίες διάνοιξης του Καναλιού της Ελούντας, ακολούθησαν πιο ολοκληρωμένες ανασκαφές. Το 1937 πάλι από Γάλλους και συγκεκριμένα τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών. Έφερε στο φως ολόκληρο το μεγάλο ναό, που εντυπωσιάζει με το μέγεθός του στη συγκεκριμένη περιοχή, αλλά και η τοποθεσία που επελέγη να κτιστεί.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Στο νοσοκομείο εκτάκτως ο Λευτέρης Πανταζής

Το 1960 ο αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος ολοκλήρωσε τις ανασκαφές στο ναό, αποκαλύπτοντας τα αρχαία ερείπια που είχαν στο πέρασμα των δεκαετιών ξανασκεπαστεί με χώματα.

Άγνωστο παραμένει το πού ήταν αφιερωμένη η εκκλησία αυτή, αφού δεν σώζεται κάποια σχετική επιγραφή ή μαρτυρία. Το πιθανότερο όμως είναι να ήταν αφιερωμένη στο Θεό γενικά και όχι σε κάποιον άγιο, επισημαίνει η αν. Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου Βάσω Ζωγραφάκη, όπως ήθελε η θρησκευτική παράδοση των πρώτων χριστιανικών χρόνων και επιβεβαιώνεται από ανάλογη πρακτική σε ναούς των πρώτων βυζαντινών αιώνων.

Συντήρηση

Συνοδεύοντας την κ. Ζωγραφάκη και την προϊσταμένη του Τμήματος Συντηρήσεων της Εφορείας Κλειώ Ζερβάκη, επισκέφθηκα τον χώρο όπου ολοκληρώθηκαν χθες οι εργασίες της α’ φάσης αποκατάστασης του ψηφιδωτού της βασιλικής, στον Πόρο Ελούντας. Εκεί εργάζονταν, κάτω από τις σκληρές καιρικές συνθήκες των τελευταίων ημερών, τρεις συντηρητές, τους οποίους είχε προσλάβει η ανάδοχος εταιρεία που έχει αναλάβει το έργο κατόπιν σχετικού διαγωνισμού. Η αποκατάσταση και προστασία του ψηφιδωτού δαπέδου στηρίζεται σε μελέτη που εκπόνησε η εταιρεία «Revive Art Works» και εκτελούνται από ειδικευμένους τεχνικούς συντήρησης, υπό την εποπτεία και καθοδήγηση της Συντηρήτριας Δρος Αμαλίας Σιάτου.

Η συντήρηση του ψηφιδωτού στη βασιλική του Πόρου ήταν μια ανάγκη που είχε επισημανθεί από πολλά χρόνια πίσω και σχολιαστεί πολλάκις. Ήταν εκτεθειμένο επί δεκαετίες στη διαβρωτική επενέργεια του αλατιού από το θαλασσινό νερό που ανέρχεται από το έδαφος, αφού το δάπεδο της βασιλικής είναι σχεδόν στο επίπεδο της θάλασσας, μερικές δεκάδες μέτρα από την ακτή, αλλά και στις εναλλασσόμενες καιρικές συνθήκες, τις θερμοκρασιακές αυξομειώσεις, τις έντονες βροχοπτώσεις, καθώς και στην ανεξέλεγκτη πρόσβαση όσων έφθαναν ως εκεί και το πατούσαν ή αποκολλούσαν και ψηφίδες που έπαιρναν μαζί τους ως «σουβενίρ»…

Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκκίνηση της διαδικασίας αποκατάστασης και προστασίας του πολύτιμου αυτού στοιχείου της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς έγινε αμέσως μετά την ενσωμάτωση στην ΕΦΑΛΑΣ του αντίστοιχου Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων, στην αρμοδιότητα του οποίου υπάγεται το μνημείο. Μόλις ολοκληρώθηκε η μελέτη το Υπουργείο Πολιτισμού, που την ενέκρινε, διέθεσε και την αναγκαία πίστωση για την υλοποίησή της. Οι εργασίες υλοποίησης της α’ φάσης είχαν ξεκινήσει αρχές Σεπτεμβρίου και διήρκεσαν ως χθες.

Η β΄ φάση

Οι εργασίες της β’ φάσης συντήρησης και αποκατάστασης του ψηφιδωτού θα συνεχιστούν την ερχόμενη άνοιξη. Η επιφάνειά του έχει καλυφθεί και στερεωθεί με πλίνθους. Το έργο παρέμβασης στο μνημείο προβλέπει επίσης και συντήρηση των αρχιτεκτονικών καταλοίπων του ναού.

Όπως είπε η προϊσταμένη της ΕΦΑΛΑΣ, το 2026 θα ανατεθεί η εκπόνηση μελέτης για την κατασκευή στεγάστρου, το οποίο θα προστατεύσει ουσιαστικά το ψηφιδωτό.

Όπως οι βυζαντινοί τεχνίτες

Το τελικό αποτέλεσμα της εξαιρετικής δουλειάς που εκτελεί το συνεργείο των συντηρητών εντυπωσιάζει για την τεχνική και το αισθητικό, τελικό αποτέλεσμα. Οι συντηρητές που εκτελούν αυτή τη λεπτή, εξειδικευμένη εργασία είναι ο Μαρίνος Παπαδαντωνάκης, ο Μάνος Αχλαδιανάκης και η Κατερίνα Αλεξάκη.

Όπως είπαν στην ΑΝΑΤΟΛΗ οι κυρίες Βάσω Ζωγραφάκη και Κλειώ Ζερβάκη, για την αποκατάσταση των τμημάτων του ψηφιδωτού, που είχε αποσαθρωθεί, χρησιμοποιούνται οι αρχαίες ψηφίδες που βρέθηκαν και περισυλλέχθηκαν από τον περιβάλλοντα χώρο, όπου είχαν διασκορπιστεί. Αυτές και μόνο επανατοποθετούνται για την συμπλήρωση των μοτίβων και όπου εντοπίζονται κενά, αυτά πληρώνονται με ειδικό μίγμα τσιμεντοκονιάματος ανάλογα με το χρώμα του σχεδίου.

Τρία βασικά πετρώματα με αντίστοιχα χρώματα έχουν οι ψηφίδες που είχαν χρησιμοποιήσει οι βυζαντινοί τεχνίτες, λευκό μάρμαρο -πιθανόν εισαγόμενο από άλλη περιοχή της Αυτοκρατορίας- μαύρο από τοπικό ασβεστολιθικό πέτρωμα και βυσσινί από σχιστόλιθο.

Σύμβολα και αλληγορίες

Τα ψηφιδωτά είναι η υψηλότερη μορφή έκφρασης του βυζαντινού πνεύματος της διακοσμητικής τέχνης στις εκκλησίες, ως συνέχεια της ελληνιστικής αντίστοιχης τέχνης που είχε κατακτήσει μέγιστες καλλιτεχνικές κορυφές.

Όπως παρατηρείται και στην περίπτωση της βασιλικής του Πόρου, στα δάπεδα των εκκλησιών χρησιμοποιούσαν απρόσωπα θέματα και απέφευγαν ιερά σύμβολα ή ιερές μορφές αγίων ή σκηνές ευαγγελίων, γιατί δεν ήταν σωστό να τις πατούν οι πιστοί που κινούνταν στο ναό. Έτσι περιορίζονται σε διακοσμητικά, γεωμετρικά ή θέματα από τον φυτικό και ζωικό κόσμο, με ενδιαφέρουσα ποικιλία.

Γι’ αυτό και εκεί, τα βασικά θέματα έχουν διακοσμητικό χαραχτήρα: Γεωμετρικά, από συμπλεκόμενους κύκλους, ρόμβοι, τρίγωνα, φολίδες, ρόδακες, κρίνα, κισσοί, κληματίδες με ή χωρίς σταφύλια, αγκινάρες, άλλοι βλαστοί. Τα πιο ενδιαφέροντα είναι μεγάλα πλαίσια δαπέδου γεμάτα από μικρά και μεγάλα ψάρια, δελφίνια, παγώνια με την αλληγορική θρησκευτική σημασία, αλλά και μικρότερα πτηνά.

Η βασιλική

Η κ. Ζωγραφάκη ανέφερε ότι ένας τέτοιος τεράστιος ναός -τρίκλιτος με μήκος 34.90 μ. και πλάτος 17.10 μ. μαρτυρεί ευμάρεια της περιοχής αλλά και παρουσία μεγάλου αριθμού πιστών χριστιανών, τις λατρευτικές ανάγκες των οποίων εξυπηρετούσε. Το μεσαίο κλίτος ήταν το μεγαλύτερο και μάλλον πιο υπερυψωμένο σε σχέση με τα δύο εκατέρωθεν.

Ο ναός ήταν ξυλόστεγος κεραμοσκεπής. Τα κλίτη χωρίζονταν κατά μήκος με δύο σειρές από λευκές μαρμάρινες κολώνες, εκ των οποίων σώζεται μία που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου και λίγα σπαράγματα από άλλη.

Και στην Κολοκύθα

Είναι δε αξιοσημείωτο ότι στην Κολοκύθα υπάρχει άλλη μία βασιλική, όπου επίσης θα γίνει επέμβαση συντήρησης και αποκατάστασης. Τμήμα της μάλιστα βρίσκεται μέσα στο νερό.

Η Εφορεία είναι έτοιμη να αναθέσει μελέτη συντήρησης και προστασίας και αυτού του ναού, δήλωσε η κ. Ζωγραφάκη.

Κτίρια του τύπου των «βασιλικών» είναι αυστηρά από αρχιτεκτονική άποψη ορθογώνια κτίσματα που ανάγονται στη ρωμαϊκή περίοδο και έτσι κτίζονταν τα δημόσια κτίρια. Οι χριστιανοί δανείστηκαν τον αρχιτεκτονικό αυτό τύπο για τις πρώτες εκκλησίες σε μια εποχή που είχε πλέον εδραιωθεί ο Χριστιανισμός ως κυρίαρχη θρησκεία.

Η βασιλική είναι περιφραγμένη και με πόρτα εισόδου. Όπως είπε η κ. Ζωγραφάκη με την ολοκλήρωση της συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου, θα τοποθετηθούν νέες πινακίδες, αλλά θα απαγορευτεί η είσοδος σε επισκέπτες εντός του περιφραγμένου χώρου. Θα έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν το μνημείο από την εξωτερική πλευρά, αφού δεν υπάρχει φύλακας. Πιθανόν να κατασκευαστεί κάποια εξέδρα ώστε να διευκολυνθούν οι επισκέπτες και να έχουν καλύτερη θέαση του ψηφιδωτού.

Πηγή: anatolh.com