Άγνωστος Στρατιώτης: Ποια είναι η ιστορία του Μνημείου

Από την ιδέα στο έργο

Η ιδέα για την ανέγερση ενός Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη στην Ελλάδα γεννήθηκε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μια εποχή που πολλές ευρωπαϊκές χώρες, συγκλονισμένες από τις εκατόμβες των νεκρών, αναζητούσαν έναν συμβολικό τρόπο να τιμήσουν τους αφανείς ήρωές τους. Ήδη από το 1920, η Γαλλία είχε ανεγείρει το δικό της μνημείο στο Παρίσι, κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου — και το παράδειγμα αυτό βρήκε ευρεία απήχηση.

Στην Ελλάδα, η ιδέα ωρίμασε μέσα στη δεκαετία του 1920. Η χώρα είχε βγει τραυματισμένη από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ενώ χιλιάδες στρατιώτες είχαν χαθεί χωρίς τάφο, χωρίς όνομα. Το αίτημα για ένα μνημείο που θα τιμούσε τη μνήμη όλων αυτών των ανώνυμων πεσόντων άρχισε να αποκτά εθνική διάσταση.

Η επιλογή του τόπου και οι αντιδράσεις

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Ηράκλειο: Καραμπόλα αυτοκινήτων στην Σταλίδα (φωτογραφίες)

Το 1926, η κυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου πήρε την απόφαση να ανεγείρει το Μνημείο μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα, στο κέντρο της Αθήνας — το κτήριο που λίγο αργότερα θα στέγαζε τη Βουλή των Ελλήνων.

Η επιλογή αυτή δεν ήταν αναίμακτη. Πολλοί διανοούμενοι και αρχιτέκτονες της εποχής αντέδρασαν έντονα, θεωρώντας ότι ο χώρος μπροστά από τα Ανάκτορα δεν προσφερόταν για μνημειακή σύνθεση και ότι θα αλλοίωνε το κλασικό τοπίο της Πλατείας Συντάγματος. Ορισμένοι μάλιστα υποστήριζαν ότι το Μνημείο έπρεπε να ανεγερθεί στο Πεδίον του Άρεως, ανάμεσα στα στρατιωτικά αγάλματα.

Ωστόσο, το σχέδιο προχώρησε. Το 1929, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, ο αρχιτέκτονας Εμμανουήλ Λαζαρίδης ανέλαβε τον σχεδιασμό, ενώ τη γλυπτική διακόσμηση εκτέλεσε ο Φωκίων Ρωκ. Ο Λαζαρίδης, απόφοιτος της École des Beaux-Arts του Παρισιού, έδωσε στο έργο του έναν δωρικό, λιτό και καθαρό χαρακτήρα, αποφεύγοντας την επιδεικτικότητα.

Το έργο και ο συμβολισμός

Οι εργασίες άρχισαν το 1929 και ολοκληρώθηκαν το 1932. Στο κέντρο του Μνημείου χαράχθηκε ανάγλυφα η μορφή ενός νεκρού οπλίτη, πεσμένου στο πεδίο της μάχης — έργο του Ρωκ, εμπνευσμένο από κλασικά πρότυπα αλλά με έντονη συναισθηματική δύναμη.

Δεξιά και αριστερά του αναγράφονται φράσεις από τον Επιτάφιο του Περικλή: «Μία κλίνη κείται κεναί φανταζομένη των αφανών» και «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος».

Πάνω στο μαρμάρινο πλαίσιο χαράχθηκαν οι ονομασίες των μαχών στις οποίες είχαν πολεμήσει Έλληνες στρατιώτες από τους Βαλκανικούς Πολέμους έως τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Τα αποκαλυπτήρια και η τελετή

Το Μνημείο εγκαινιάστηκε στις 25 Μαρτίου 1932, σε μια τελετή που είχε και πολιτικό και συγκινησιακό βάρος. Παρέστη ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πολιτικοί αρχηγοί και στρατιωτικές αντιπροσωπείες. Από τότε, καθιερώθηκε ο θεσμός της φρουράς των Ευζώνων, των σημερινών Προεδρικών Φρουρών, που φυλάσσουν διαρκώς το Μνημείο με την χαρακτηριστική αλλαγή φρουράς.

Οι αντιδράσεις στο μνημείο:

Η ανέγερση του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη (μετά από διαγωνισμό που προκηρύχθηκε το 1926, τελική τοποθέτηση μπροστά στα Παλαιά Ανάκτορα/Βουλή το 1929-32) συνοδεύτηκε από έντονες αντιδράσεις και δημόσιο διάλογο μέσω του Τύπου της εποχής.

Σύμφωνα με άρθρο της «Καθημερινής», στο φύλο της 26ης Μαρτίου 1932 ανέφερε:

«…ο οποίος από πάσης γωνίας της πόλεως συνέρρευσεν εις την προ των Π. Ανακτόρων πλατείαν διά να αποτίση φόρον ευγνωμοσύνης προς το σύμβολον …».

Αυτό το απόσπασμα δείχνει έναν σχεδόν πανηγυρικό τόνο της επίσημης τελετής.

Ωστόσο, άλλες εφημερίδες ήταν σαφέστατα πιο επικριτικές. Όπως αναφέρεται στο άρθρο της «Ακρόπολις» της 3ης Απριλίου 1932:

«Το όλον έργον αποτελεί εκπληκτικήν βαναυσότητα…»

Επίσης, σε χρονογράφημα της εφημερίδας «Πολιτεία» στις 27 Μαρτίου 1932, αναφέρεται ότι:

«Ποιος ξέρει αν τον άγνωστον αυτόν στρατιώτη δεν εσκότωσε με καμμιά κανονιά του ο ίδιος αυτός στρατιωτικός ακόλουθος που τού κατέθεσε χθες το στέφανο…».

Ανάμεσα στα θέματα που προκάλεσαν αντιδράσεις ήταν:

• Η τοποθεσία: Η τοποθέτηση μπροστά στα Παλαιά Ανάκτορα (σημερινή Βουλή) έγινε μετά από έντονες συνεδριάσεις και διαφωνίες στον δημόσιο διάλογο.
• Η αισθητική/καλλιτεχνική επένδυση: Ο σχεδιασμός του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη και του γλύπτη Φωκίων Ρωκ έδωσε ένα έργο λιτό αλλά – όπως έκριναν κάποιοι – αμφιλεγόμενο.
• Ο συμβολισμός: Η έννοια «αγνώστου στρατιώτη» ως σύμβολο προς τιμήν των πεσόντων που δεν είχαν αναγνωριστεί, αλλά και η σύνδεση του μνημείου με δημοκρατικούς ή εθνικούς θεσμούς.
• Η ένταση ανάμεσα στην εθνική τιμή και στην πολιτική χρήση: Σε άρθρα της εποχής σχολιάζονταν ότι ο τόπος της «μαζικής έκφρασης» (διαδηλώσεις κ.λπ.) μπροστά στο μνημείο θα μπορούσε να αλλοιώσει τον ιερό χαρακτήρα του.

Από τότε μέχρι σήμερα

Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη έγινε με τα χρόνια το επίκεντρο των επίσημων εθνικών τελετών, από την κατάθεση στεφάνων έως την υποδοχή ξένων ηγετών. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπέστη φθορές από βομβαρδισμούς, αλλά σύντομα αποκαταστάθηκε.

Σήμερα, παραμένει ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μνημεία της χώρας — όχι μόνο ως χώρος τιμής, αλλά και ως σύμβολο εθνικής μνήμης και ενότητας. Οι τελετουργικές κινήσεις των Ευζώνων μπροστά στο μαρμάρινο ανάγλυφο, μέσα στη σιωπή της πλατείας, θυμίζουν καθημερινά ότι η ελευθερία, συχνά, στηρίζεται σε ανώνυμες θυσίες.

Σήμερα, το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη βρίσκεται στο επίκεντρο νέας πολιτικής αντιπαράθεσης λόγω της τροπολογίας που προανήγγειλε ο πρωθυπουργός για την προστασία του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη, με τη ρύθμιση να βρίσκεται στο στόχαστρο των κομμάτων της αντιπολίτευσης αλλά και των συγγενών των τραγικών θυμάτων των Τεμπών.

Η διάταξη που προαναγγέλθηκε από τον πρωθυπουργό στον απόηχο της απεργίας πείνας του Πάνου Ρούτσι, άνοιξε νέο κύκλο πολιτικής αντιπαράθεσης και έφερε ξανά στην επιφάνεια το τραύμα των Τεμπών, παρά τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις ότι τα δύο θέματα είναι ασύνδετα. Η αντιπολίτευση, πάντως, καταλογίζει στην κυβέρνηση ότι διχάζει την ελληνική κοινωνία για να ξεπεράσει τα εσωκομματικά της προβλήματα και να απευθυνθεί σε ακραία πολιτικά ακροατήρια.

Πηγή: cnn.gr