Alors, c’est la guerre – Αυτό ήταν το «Όχι» του Ιωάννη Μεταξά

O ίδιος ο Γκράτσι στα απομνημονεύματά του, που εξέδωσε το 1945, περιγράφει τα γεγονότα

Στις 28 Οκτωβρίου, την ημέρα της επίδοσης του ιταλικού τελεσιγράφου με το ατιμωτικό κέλευσμα της υποταγής και το σπουδαίο «Όχι», η Ελλάδα γιορτάζει την είσοδό της στον πόλεμο, ενώ οι περισσότερες άλλες χώρες γιορτάζουν την ημερομηνία λήξης του πολέμου. Ενδεχομένως, επειδή, λίγες χώρες στην Ευρώπη αντιστάθηκαν με τόσο σθένος.

Στις 3 τα ξημερώματα της Δευτέρας 28ης Οκτωβρίου, ο πρεσβευτής της Ιταλίας στην Αθήνα, Γκράτσι, θα συναντηθεί με Ιωάννη Μεταξά, για να του επιδώσει στο σπίτι του στην Κηφισιά τελεσίγραφο, με το οποίο ο Μουσολίνι απαιτούσε από την Ελλάδα την ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο, προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει στρατηγικές θέσεις, (λιμένες, αεροδρόμια κλπ.), για ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεων του.

Η κυβέρνηση των Αθηνών, είχε διορία τρεις ώρες για να δώσει την απάντησή της. Ο Μεταξάς είπε: «Alors, c’ est la guerre» («Πόλεμος, λοιπόν»). Με αυτές τις φράσεις, στα Γαλλικά, ειπώθηκε το ΟΧΙ, που απηχούσε όμως τις διαθέσεις του ελληνικού λαού. Στις 5:30 το πρωί αρχίζει στην Πίνδο η ιταλική επίθεση και η Ελλάδα αμυνόμενη ενεπλάκη στον πόλεμο.

Η επίδοση του τελεσίγραφου

O ίδιος ο Γκράτσι στα απομνημονεύματά του, που εξέδωσε το 1945, περιγράφει τα γεγονότα:

«Οι οδηγίες του Υπουργείου, δεν προέβλεπαν την περίπτωση να βρεθώ στις 3 το πρωί στο σπίτι του Μεταξά με τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος ψυχορραγούσα μέσα στα χέρια μου… Την καθορισμένη ώρα 10 περίπου λεπτά πριν από τις τρεις τα χαράματα, ο κόμης ντε Σάντο είπε στον φρουρό να ειδοποιήσει τον Πρωθυπουργό, ότι ο Πρέσβης της Ιταλίας επιθυμούσε να γίνει δεκτός για μία άκρως επείγουσα ανακοίνωση. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά ένα ηλεκτρικό κουδούνι που επικοινωνούσε με το εσωτερικό του σπιτιού, αλλά το υπηρετικό προσωπικό κοιμόταν. Περιμέναμε για μερικά ατελείωτα λεπτά μπροστά στην καγκελόπορτα. Επιτέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά, ο οποίος έκαμε την εμφάνισή του σε μία μικρή πόρτα υπηρεσίας και αναγνωρίζοντάς με, διέταξε τον φρουρό να με αφήσει να περάσω. Οι δύο συνοδοί μου έμειναν στον δρόμο περιμένοντάς με έξω από την καγκελόπορτα. Ο Μεταξάς φορούσε μία σκούρα μάλλινη ρόμπα από τον γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυχτικό. Μου έσφιξε το χέρι με έβαλε μέσα και με άφησε να περάσω σε ένα μικρό σαλόνι. Μόλις καθίσαμε του είπα ότι η κυβέρνησή μου είχε αναθέσει να του κάνω μία άκρως επείγουσα ανακοίνωση και χωρίς άλλα λόγια του έδωσα το κείμενο.

Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Τα χέρια που κρατούσαν το χαρτί έτρεμαν ελαφρά και μέσα από τα γυαλιά έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν, όπως συνήθιζε όταν ήταν συγκινημένος. Όταν τελείωσε μου είπε με λυπημένη αλλά σταθερή φωνή: «Alors c’ est la Guerre (λοιπόν έχουμε Πόλεμο). Του απήντησα ότι δεν ήταν διόλου έτσι κατ’ ανάγκην και ότι μάλιστα η Ιταλική Κυβέρνηση ήλπιζε ότι η Ελληνική Κυβέρνηση θα εδέχετο τα αιτήματά της και θα άφηνε να περάσουν ελεύθερα τα Ιταλικά στρατεύματα τα οποία θα άρχιζαν τις μετακινήσεις τους την 6ην πρωινήν. Ο Μεταξάς με ρώτησε τότε πως μπορούσα να σκεφτώ, ότι ακόμα και αν είχε την πρόθεση να ενδώσει θα του ήταν δυνατόν μέσα σε τρεις ώρες να λάβει τις διαταγές του βασιλέως και να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες. Χωρίς καμία πεποίθηση από απλή ευσυνειδησία αρπαζόμενος από την τελευταία ελπίδα, όπως ο ναυαγός πιάνεται ακόμα και από ένα σανιδάκι, του απήντησα ότι αυτό δεν ήταν καθόλου αδύνατον…. Με ρώτησε τότε αν μπορούσα να καθορίσω ποιά στρατηγικά σημεία εντός του Ελληνικού εδάφους ήταν αυτά που η Ιταλική Κυβέρνηση θα ήθελε να καταλάβει. Φυσικά αναγκάστηκα να απαντήσω ότι δεν είχα την παραμικρή ιδέα.

Ο Μεταξάς απήντησε: «Vous voyez bien que c’est impossible», (βλέπετε καθαρά ότι είναι αδύνατον). Η ευθύνη του πολέμου αυτού βαρύνει αποκλειστικά την Ιταλική Κυβέρνηση. Η κυβέρνησή σας ήξερε ότι η Ελλάδα το μόνο που επιθυμούσε ήταν να παραμείνει ουδετέρα αλλά και ότι είμεθα αποφασισμένοι να υπερασπιστούμε το Εθνικό Έδαφος εναντίον οιουδήποτε». Επέμεινα με διάφορα άλλα επιχειρήματα και ότι θα περίμενα ως τις έξι το πρωί στην πρεσβεία την απάντηση. Ο Μεταξάς δεν απήντησε. Σηκώθηκε και με συνόδευσε στην έξοδο του σπιτιού. Όταν έφτασε στο κατώφλι μου είπε: «Είστε πιο δυνατοί, «Vous etes les plus forts». Χωρίς να αναπτύξει περισσότερο την σκέψη του, με φωνή αυτή τη φορά, βαθειά αλλοιωμένη. Με την σειρά μου δεν ήξερα τι να απαντήσω στα λόγια αυτά και στην βαθειά λύπη που τα δονούσε. Αν στην μακράν σταδιοδρομία μου στην υπηρεσία του κράτους εμίσησα το δικό μου επάγγελμα ήταν αυτή η στιγμή κατά την οποία το καθήκον του αξιώματός μου φάνηκε σταυρός όχι μόνον θλιβερός, αλλά και ταπεινωτικός. Η στιγμή κατά την οποία άκουσα εκείνα τα αποκαρδιωμένα λόγια που πρόφερε ο Πρεσβύτης εκείνος, που κατά την υπερτάτη εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει τον δρόμο της θυσίας και όχι τον δρόμο της ατιμώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι».