Οι μελωδίες της εξέγερσης

Κάθε Νοέμβρη, οι ήχοι τους γεμίζουν ξανά τα ραδιόφωνα, τα σχολεία, τις πλατείες. Είναι οι μελωδίες που σφράγισαν μια εποχή – οι φωνές που ύψωσαν το «όχι» απέναντι στη σιωπή.

Από τη «Ρωμιοσύνη» του Μίκη Θεοδωράκη μέχρι το «Ακορντεόν» του Λοΐζου και το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» του Ξυλούρη, τα τραγούδια αυτά έγιναν κάτι πολύ περισσότερο από νότες: έγιναν μνήμη, ψυχή και διαρκές κάλεσμα για ελευθερία.

Πενήντα και πλέον χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, αυτά τα 10+1 τραγούδια εξακολουθούν να μιλούν στις καρδιές όλων όσοι έζησαν ή και δεν έζησαν, αλλά θέλουν να θυμούνται.

1. «Όταν σφίγγουν το χέρι» – Μίκης Θεοδωράκης

Σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, το τραγούδι-σύμβολο της Ρωμιοσύνης είναι μια ωδή στην ενότητα και στην αντοχή ενός λαού που δεν λύγισε. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης το απογείωσε με τη φωνή του, χαρίζοντάς του διαχρονική συγκίνηση.

2. «Το σφαγείο» – Αντώνης Καλογιάννης

Από τα Τραγούδια του Ανδρέα του Θεοδωράκη, αφιερωμένα στον Ανδρέα Λεντάκη. Σπαρακτικό, γραμμένο μέσα στη βία των βασανιστηρίων, μιλά για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια μέσα στο σκοτάδι της καταπίεσης.

3. «Είμαστε δυο» – Αντώνης Καλογιάννης

Η δύναμη της συλλογικότητας απέναντι στην απομόνωση της εξορίας. Ηχογραφήθηκε το 1971 στο Παρίσι και έγινε ύμνος για όσους πάλευαν ενάντια στη χούντα.

4. «Το γελαστό παιδί» – Μαρία Φαραντούρη

Το ιρλανδικό ποίημα του Brendan Behan βρήκε ελληνική ψυχή μέσα από τον Θεοδωράκη. Μετά τη Χούντα, οι στίχοι άλλαξαν – «σκοτώσαν οι φασίστες το γελαστό παιδί» – και το τραγούδι έγινε αφιέρωμα στους νέους που έπεσαν για την ελευθερία.

5. «Ο στρατιώτης» – Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου, η λογοκρισία της εποχής αφαίρεσε τη λέξη «φασιστικό» και την έκανε «μονότονο». Παρ’ όλα αυτά, το μήνυμα έμεινε σαφές: ένα τραγούδι ενάντια στον αυταρχισμό και τη μηχανική υπακοή.

6. «Το ακορντεόν» – Μάνος Λοΐζος

Ένα τραγούδι για την κατοχή και κάθε μορφή σκλαβιάς. Με τη λιτή, σπαρακτική του δύναμη, έγινε τραγούδι όλων των εποχών που ζητούν ελευθερία.

7. «Πότε θα κάνει ξαστεριά» – Νίκος Ξυλούρης

Από τα βουνά της Κρήτης ως τα κάγκελα του Πολυτεχνείου, το τραγούδι αυτό έγινε σύμβολο αγώνα. Η φωνή του Ξυλούρη έδωσε σάρκα και οστά στο όνειρο μιας «ξαστεριάς» που δεν ήρθε εύκολα.

8. «Ο δρόμος» – Μάνος Λοΐζος

Ένα τραγούδι-διαδρομή για μια γενιά που “δεν ήξερε τι την περίμενε”. Με την απλότητα και τη γλυκόπικρη μελωδία του, αποτύπωσε το πνεύμα της αναζήτησης και της αντίστασης.

9. «Οι πρώτοι νεκροί (Πάλης ξεκίνημα)» – Μίκης Θεοδωράκης

Στίχοι του Αλέκου Παναγούλη, γραμμένοι μέσα στις φυλακές. Ένα τραγούδι για τη θυσία και τη συνέχιση του αγώνα, που θυμίζει πως κάθε ελευθερία έχει το τίμημά της.

10. «Θα σημάνουν οι καμπάνες» – Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Από τα κορυφαία έργα του Θεοδωράκη σε ποίηση Ρίτσου. Ο ήχος των καμπάνων εδώ δεν είναι απλός: είναι το σάλπισμα της ελπίδας, το ξύπνημα ενός λαού.

Οι ήχοι που δεν σίγησαν ποτέ

Περισσότερο από πέντε δεκαετίες μετά, αυτά τα τραγούδια δεν είναι μόνο μάρτυρες μιας εποχής· είναι ζωντανά κομμάτια της συλλογικής μας μνήμης. Δεν ανήκουν σε μουσεία ή επετείους – ανήκουν σε κάθε στιγμή που κάποιος ψιθυρίζει «Είμαστε δυο, είμαστε τρεις, είμαστε χίλιοι δεκατρείς…».

cnn.gr