Γιατί οι αναταράξεις στα αεροπλάνα γίνονται όλο και πιο συχνές και έντονες

Παγκόσμια ανησυχία στην επιστημονική κοινότητα – Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής

Ο Andrew Davies βρισκόταν καθ’ οδόν προς τη Νέα Ζηλανδία για να εργαστεί σε μια έκθεση για το Doctor Who, της οποίας ήταν project manager. Το πρώτο σκέλος της πτήσης του από το Λονδίνο προς τη Σιγκαπούρη ήταν αρκετά ομαλό. Τότε, ξαφνικά, το αεροπλάνο έπεσε σε έντονες αναταράξεις.

«Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι ήταν σαν να βρισκόμουν σε τρενάκι λούνα παρκ», θυμάται. «Αφού με έσπρωξε με δύναμη στο κάθισμά μου, ξαφνικά πέσαμε. Το iPad μου με χτύπησε στο κεφάλι, ο καφές χύθηκε πάνω μου. Η καμπίνα ήταν σε κατάσταση καταστροφής, με ανθρώπους και συντρίμμια παντού. Οι άνθρωποι έκλαιγαν και [υπήρχε] απίστευτη δυσπιστία για το τι είχε συμβεί».

Ο κ. Davies ήταν, όπως λέει, «ένας από τους τυχερούς».

Άλλοι επιβάτες έμειναν με πληγές και σπασμένα κόκαλα. Ο Geoff Kitchen, 73 ετών, πέθανε από καρδιακή προσβολή.

Ο θάνατος ως συνέπεια αναταράξεων είναι εξαιρετικά σπάνιος. Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, αλλά εκτιμάται ότι από το 1981 έχουν σημειωθεί περίπου τέσσερις θάνατοι. Οι τραυματισμοί, ωστόσο, είναι μια άλλη ιστορία.

Μόνο στις ΗΠΑ, από το 2009 έχουν σημειωθεί 207 σοβαροί τραυματισμοί – όπου ένα άτομο έχει νοσηλευτεί σε νοσοκομείο για περισσότερο από 48 ώρες – σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Εθνικής Επιτροπής Ασφάλειας Μεταφορών. (Από αυτούς, οι 166 ήταν μέλη του πληρώματος και ενδέχεται να μην κάθονταν στις θέσεις τους).

Ωστόσο, καθώς η κλιματική αλλαγή μεταβάλλει τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι τα αεροπορικά ταξίδια ενδέχεται να γίνουν πιο ταραχώδη: οι αλλαγές στη θερμοκρασία και τα μεταβαλλόμενα μοτίβα των ανέμων στην ανώτερη ατμόσφαιρα αναμένεται να αυξήσουν τη συχνότητα και την ένταση των σοβαρών αναταράξεων.

«Μπορούμε να αναμένουμε διπλασιασμό ή τριπλασιασμό του αριθμού των σοβαρών αναταράξεων σε όλο τον κόσμο τις επόμενες δεκαετίες», λέει ο καθηγητής Paul Williams, επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Reading. «Για κάθε 10 λεπτά σοβαρών αναταράξεων που βιώνουμε τώρα, αυτό θα μπορούσε να αυξηθεί σε 20 ή 30 λεπτά», προσθέτει.

Έτσι, αν οι αναταράξεις γίνουν πιο έντονες, θα γίνουν και πιο επικίνδυνες ή υπάρχουν έξυπνοι τρόποι με τους οποίους οι αεροπορικές εταιρείες μπορούν να κάνουν τα αεροσκάφη τους πιο «ανθεκτικά στις αναταράξεις»;

Η ταραχώδης διαδρομή του Βόρειου Ατλαντικού

Σοβαρή αναταραχή ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία οι ανοδικές και καθοδικές κινήσεις ενός αεροπλάνου που περνάει από διαταραγμένο αέρα ασκούν δύναμη μεγαλύτερη από 1,5 g στο σώμα σας – αρκετή για να σας σηκώσει από το κάθισμά σας αν δεν φοράτε ζώνη ασφαλείας.

Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι κάθε χρόνο συμβαίνουν περίπου 5.000 περιστατικά σοβαρών ή μεγαλύτερων αναταράξεων, από ένα σύνολο περισσότερων από 35 εκατομμυρίων πτήσεων που πραγματοποιούνται σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Από τους σοβαρούς τραυματισμούς που υπέστησαν επιβάτες που πέταξαν κατά τη διάρκεια του 2023, σχεδόν το 40% προκλήθηκε από αναταράξεις, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση ασφάλειας της Διεθνούς Οργάνωσης Πολιτικής Αεροπορίας.

Η διαδρομή μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών, του Καναδά και της Καραϊβικής είναι μεταξύ των περιοχών που είναι γνωστό ότι έχουν επηρεαστεί. Τα τελευταία 40 χρόνια, από τότε που οι δορυφόροι άρχισαν να παρατηρούν την ατμόσφαιρα, έχει σημειωθεί αύξηση 55% στις σοβαρές αναταράξεις πάνω από τον Βόρειο Ατλαντικό.

Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, η συχνότητα των αναταράξεων αναμένεται να αυξηθεί και σε άλλες περιοχές, μεταξύ των οποίων τμήματα της Ανατολικής Ασίας, της Βόρειας Αφρικής, του Βόρειου Ειρηνικού, της Βόρειας Αμερικής και της Μέσης Ανατολής.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Υπάρχουν τρεις κύριες αιτίες αναταράξεων: μεταφορικές (σύννεφα ή καταιγίδες), ορογραφικές (ροή αέρα γύρω από ορεινές περιοχές) και καθαρού αέρα (αλλαγές στην κατεύθυνση ή την ταχύτητα του ανέμου).

Κάθε τύπος μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αναταράξεις. Οι αναταράξεις λόγω μεταφοράς θερμότητας και ορογραφικές αναταράξεις είναι συχνά πιο εύκολο να αποφευχθούν, ενώ οι αναταράξεις σε καθαρό αέρα, όπως υποδηλώνει το όνομά τους, δεν είναι ορατές. Μερικές φορές εμφανίζονται ξαφνικά, από το πουθενά.

Η κλιματική αλλαγή είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην αύξηση τόσο της μεταφορικής όσο και της διαυγούς ατμοσφαιρικής αναταραχής.

Αν και η σχέση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και των καταιγίδων είναι πολύπλοκη, μια θερμότερη ατμόσφαιρα μπορεί να συγκρατήσει περισσότερη υγρασία, και αυτή η επιπλέον θερμότητα και υγρασία συνδυάζονται για να δημιουργήσουν πιο έντονες καταιγίδες.

Συνδέοντας αυτό με τις αναταράξεις, οι αναταράξεις μεταφοράς δημιουργούνται από τη φυσική διαδικασία της ανόδου και της πτώσης του αέρα στην ατμόσφαιρα, συγκεκριμένα μέσα στα σύννεφα. Και δεν θα βρείτε πιο βίαιες ανοδικές και καθοδικές ρεύσεις από ό,τι στα σωρειτομεταφορικά σύννεφα ή τα σύννεφα καταιγίδας.

Αυτή ήταν η αιτία της σοβαρής αναταραχής κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του Andrew Davies το 2024.

Μια έκθεση του Γραφείου Διερεύνησης Ασφάλειας Μεταφορών της Σιγκαπούρης διαπίστωσε ότι το αεροπλάνο «πιθανότατα πετούσε πάνω από μια περιοχή με αναπτυσσόμενη μεταφορική δραστηριότητα» πάνω από τη νότια Μιανμάρ, οδηγώντας σε «19 δευτερόλεπτα ακραίας αναταραχής που περιελάμβαναν πτώση 178 ποδιών σε λιγότερο από πέντε δευτερόλεπτα».

Μια μελέτη από τις ΗΠΑ που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science το 2014 έδειξε ότι για κάθε αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1 °C, οι κεραυνοί αυξάνονται κατά 12%.

Ο καπετάνιος Nathan Davies, πιλότος εμπορικής αεροπορικής εταιρείας, λέει: «Τα τελευταία χρόνια έχω παρατηρήσει περισσότερες μεγάλες καταιγίδες με διάμετρο άνω των 80 μιλίων, κάτι που θα περίμενε κανείς να είναι σπάνιο».

Προσθέτει όμως: «Τα μεγάλα σωρειτομεταλλικά σύννεφα είναι εύκολο να εντοπιστούν οπτικά, εκτός αν είναι ενσωματωμένα σε άλλα σύννεφα, οπότε μπορούμε να τα παρακάμψουμε».

Σύντομα ενδέχεται να αυξηθεί και η αναταραχή του καθαρού αέρα. Αυτή προκαλείται από διαταραχές του αέρα εντός και γύρω από το ρεύμα αέρα (ένας γρήγορος άνεμος σε ύψος περίπου έξι μιλίων στην ατμόσφαιρα, το οποίο είναι το ίδιο ύψος με αυτό στο οποίο πετούν τα αεροπλάνα).

Η ταχύτητα του ανέμου στο ρεύμα αέρα που κινείται από δυτικά προς ανατολικά κατά μήκος του Ατλαντικού μπορεί να κυμαίνεται από 160 mph έως 250 mph.

Υπάρχει ψυχρότερος αέρας στο βορρά και θερμότερος αέρας στο νότο: αυτή η διαφορά θερμοκρασίας και η αλλαγή στους ανέμους είναι χρήσιμη για τα αεροσκάφη, τα οποία μπορούν να την χρησιμοποιήσουν ως ούριο άνεμο για να εξοικονομήσουν χρόνο και καύσιμα. Ωστόσο, δημιουργεί επίσης αναταράξεις στον αέρα.

«Η κλιματική αλλαγή θερμαίνει τον αέρα στο νότο του ρεύματος αέρα περισσότερο από τον αέρα στο βορρά, με αποτέλεσμα η διαφορά θερμοκρασίας να γίνεται ισχυρότερη», εξηγεί ο καθηγητής Williams. «Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε ισχυρότερο ρεύμα αέρα».

«Πρέπει να μας ανησυχεί όλους»

Η αύξηση των σοβαρών αναταράξεων – αρκετά ισχυρών ώστε να σας σηκώσουν από το κάθισμά σας – θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει περισσότερα περιστατικά τραυματισμών ή, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, θανάτους. Και ορισμένοι επιβάτες ανησυχούν.

Για τον κ. Davies, η προοπτική περισσότερων αναταράξεων είναι ανησυχητική. «Πολύ. Όχι μόνο για μένα, αλλά και για τα παιδιά μου», εξηγεί. «Είμαι ευτυχής που δεν έχει συμβεί κάποιο περιστατικό τόσο σοβαρό όσο το δικό μου, αλλά νομίζω ότι πρέπει να μας ανησυχεί όλους».

Περισσότερο από το ένα πέμπτο των ενηλίκων στο Ηνωμένο Βασίλειο δηλώνουν ότι φοβούνται να πετάξουν, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της YouGov, και η επιδείνωση των αναταράξεων θα μπορούσε να κάνει τα ταξίδια ακόμα πιο εφιαλτικά για αυτούς τους ανθρώπους.

Το κρυφό κόστος των αναταράξεων

Η AVTECH, μια τεχνολογική εταιρεία που παρακολουθεί τις κλιματικές και θερμοκρασιακές αλλαγές και συνεργάζεται με τη Μετεωρολογική Υπηρεσία για να προειδοποιεί τους πιλότους για αναταράξεις, υποδηλώνει ότι το κόστος μπορεί να κυμαίνεται από 180.000 έως 1,5 εκατομμύρια λίρες ανά αεροπορική εταιρεία ετησίως.

Αυτό περιλαμβάνει το κόστος ελέγχου και συντήρησης των αεροσκαφών μετά από σοβαρές αναταράξεις, το κόστος αποζημίωσης σε περίπτωση που μια πτήση πρέπει να εκτραπεί ή να καθυστερήσει, καθώς και το κόστος που συνδέεται με την παραμονή σε λάθος τοποθεσία.

Η Eurocontrol, μια πολιτικοστρατιωτική οργάνωση που βοηθά την ευρωπαϊκή αεροπορία να κατανοήσει τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής, αναφέρει ότι η παράκαμψη καταιγίδων που προκαλούν αναταράξεις μπορεί να έχει ευρύτερες επιπτώσεις – για παράδειγμα, εάν πολλά αεροσκάφη αναγκάζονται να αλλάξουν πορεία πτήσης, ο εναέριος χώρος μπορεί να γίνει πιο πολυσύχναστος σε ορισμένες περιοχές.

«Αυτό αυξάνει σημαντικά το φόρτο εργασίας των πιλότων και των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας», αναφέρει εκπρόσωπος της Eurocontrol.

Η ανάγκη να πετάξουν γύρω από τις καταιγίδες σημαίνει επίσης επιπλέον καύσιμα και χρόνο.

Το 2019, για παράδειγμα, η Eurocontrol αναφέρει ότι οι κακές καιρικές συνθήκες «ανάγκασαν τις αεροπορικές εταιρείες να πετάξουν ένα εκατομμύριο επιπλέον χιλιόμετρα, παράγοντας 19.000 επιπλέον τόνους CO2».

Με την πρόβλεψη για αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, αναμένεται ότι μέχρι το 2050 οι πτήσεις θα πρέπει να εκτρέπονται ακόμη περισσότερο για να αποφύγουν κακές καιρικές συνθήκες, όπως καταιγίδες και αναταράξεις.

«Αυτό θα αυξήσει περαιτέρω το κόστος για τις αεροπορικές εταιρείες και τους επιβάτες και θα [αυξήσει] το ανθρακικό τους αποτύπωμα».

Πώς οι αεροπορικές εταιρείες προστατεύονται από τις αναταράξεις

Η πρόβλεψη των αναταράξεων έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια και, αν και δεν είναι τέλεια, ο καθηγητής Williams υποστηρίζει ότι μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια περίπου το 75% των αναταράξεων σε καθαρό αέρα.

«Πριν από είκοσι χρόνια, το ποσοστό αυτό ήταν περίπου 60%, οπότε χάρη στην καλύτερη έρευνα, ο αριθμός αυτός αυξάνεται συνεχώς με την πάροδο του χρόνου», λέει.

Τα αεροσκάφη διαθέτουν ραντάρ καιρού που ανιχνεύει τις καταιγίδες που βρίσκονται μπροστά. Όπως εξηγεί ο καπετάνιος Davies, «πριν από την πτήση, οι περισσότερες αεροπορικές εταιρείες καταρτίζουν ένα σχέδιο πτήσης που περιγράφει λεπτομερώς τις περιοχές με πιθανές αναταράξεις κατά μήκος της διαδρομής, με βάση υπολογιστικά μοντέλα».

Δεν είναι 100% ακριβές, αλλά «δίνει μια πολύ καλή εικόνα σε συνδυασμό με άλλες αναφορές αεροσκαφών και του ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας, μόλις βρισκόμαστε εν πτήσει».

Η Southwest Airlines στις ΗΠΑ αποφάσισε πρόσφατα να τερματίσει νωρίτερα την εξυπηρέτηση στην καμπίνα, στα 18.000 πόδια αντί για τα προηγούμενα 10.000 πόδια. Με το πλήρωμα και τους επιβάτες να κάθονται με τις ζώνες ασφαλείας δεμένες και έτοιμοι για προσγείωση σε αυτό το υψόμετρο, η Southwest Airlines υποδηλώνει ότι θα μειώσει κατά 20% τους τραυματισμούς που σχετίζονται με αναταράξεις.

Επίσης, πέρυσι, η Korean Airlines αποφάσισε να σταματήσει να σερβίρει ζυμαρικά στους επιβάτες της οικονομικής θέσης, καθώς είχε αναφερθεί διπλασιασμός των αναταράξεων από το 2019, γεγονός που αύξανε τον κίνδυνο να υποστούν εγκαύματα οι επιβάτες.

Από τις κουκουβάγιες έως την τεχνητή νοημοσύνη: ακραία μέτρα

Ορισμένες μελέτες έχουν προχωρήσει ακόμη περισσότερο στην προστασία από τις αναταράξεις και έχουν εξετάσει εναλλακτικούς τρόπους κατασκευής φτερών.

Κτηνίατροι και μηχανικοί μελέτησαν τον τρόπο με τον οποίο μια κουκουβάγια πετάει τόσο ομαλά σε θυελλώδεις ανέμους και ανακάλυψαν ότι τα φτερά λειτουργούν σαν ανάρτηση και σταθεροποιούν το κεφάλι και τον κορμό κατά την πτήση σε διαταραγμένο αέρα.

Η μελέτη που δημοσιεύθηκε στα πρακτικά της Royal Society το 2020 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «ένας κατάλληλα ρυθμισμένος σχεδιασμός φτερών με μεντεσέδες θα μπορούσε επίσης να είναι χρήσιμος σε αεροσκάφη μικρής κλίμακας… βοηθώντας στην απόρριψη των ριπών ανέμου και των αναταράξεων».

Ξεχωριστά, μια νεοσύστατη εταιρεία στην Αυστρία με την ονομασία Turbulence Solutions ισχυρίζεται ότι έχει δημιουργήσει τεχνολογία εξουδετέρωσης αναταράξεων για ελαφρά αεροσκάφη, όπου ένας αισθητήρας ανιχνεύει τον αέρα με αναταράξεις και στέλνει ένα σήμα σε ένα πτερύγιο στο φτερό που εξουδετερώνει αυτές τις αναταράξεις.

Αυτά μπορούν να μειώσουν τις μέτριες αναταράξεις κατά 80% στα ελαφρά αεροσκάφη, σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας.

Υπάρχουν επίσης εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να είναι η λύση. Το Fourier Adaptive Learning and Control (FALCON) είναι ένα είδος τεχνολογίας που ερευνάται στο California Institute of Technology και μαθαίνει πώς ρέει ο αέρας σε πραγματικό χρόνο πάνω από ένα φτερό. Προβλέπει επίσης τις αναταράξεις, δίνοντας εντολές σε ένα πτερύγιο του φτερού, το οποίο στη συνέχεια προσαρμόζεται για να τις αντισταθμίσει.

Ωστόσο, ο Finlay Asher, αεροδιαστημικός μηχανικός και μέλος της Safe Landing, μιας κοινότητας εργαζομένων στον τομέα της αεροπορίας που ζητά ένα πιο βιώσιμο μέλλον στην αεροπορία, εξήγησε ότι αυτού του είδους οι τεχνολογίες απέχουν ακόμη πολύ από την εφαρμογή τους.

«Είναι απίθανο να εμφανιστούν σε μεγάλα εμπορικά αεροσκάφη μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες».

Αλλά ακόμα και αν οι αναταράξεις γίνουν πιο συχνές και πιο έντονες, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι αυτό δεν αποτελεί λόγο ανησυχίας. «Γενικά, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ενοχλητικό», λέει ο καπετάνιος Davies.

Αλλά μπορεί να σημαίνει περισσότερο χρόνο καθισμένος, με τη ζώνη ασφαλείας δεμένη.

Ο Andrew Davies το έχει ήδη μάθει με τον δύσκολο τρόπο: «Γίνομαι πολύ πιο νευρικός και δεν ανυπομονώ να πετάξω όπως παλιά», παραδέχεται. «Αλλά δεν θα αφήσω αυτό να με καθορίσει. Τη στιγμή που κάθομαι, δένω τη ζώνη ασφαλείας μου και αν χρειαστεί να σηκωθώ, διαλέγω τη στιγμή μου – και μετά επιστρέφω γρήγορα στη θέση μου, δένω ξανά τη ζώνη μου».

Πηγή: BBC