Ακόμα και σήμερα φέρνει στο φως ευρήματα και πληροφορίες για την περιοχή
Η Αρναία είναι μια από τις γραφικότερες κωμοπόλεις της ορεινής Χαλκιδικής με πανέμορφα κτίρια και καταπράσινα τοπία.
Ο μητροπολιτικός της ναός κρύβει μια μεγάλη εντυπωσιακή ιστορία που ακόμα και σήμερα φέρνει στο φως ευρήματα και πληροφορίες για την περιοχή. Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Στεφάνου χτίστηκε ως τρίκλιτη βασιλική το 1812, ενώ το καμπαναριό του χρονολογείται από το 1889. Ναός με μεγάλη ιστορική σημασία, από όπου και πέρασε το 1775 για να διδάξει ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.
Κάηκε το 1821 κατά την επανάσταση, αλλά και πρόσφατα στις 5 Σεπτεμβρίου του 2005 από άγνωστη αιτία. Η τελευταία καταστροφική πυρκαγιά ωστόσο, έδωσε την αφορμή για αρχαιολογικές ανασκαφές με σημαντικά ευρήματα, τα οποία αναδείχθηκαν και παρουσιάζονται στο κοινό. Μετά την πρώτη πυρκαγιά ο ναός ξεκίνησε να χτίζεται ξανά για να ολοκληρωθεί το 1830, ενώ αργότερα προστίθεται και το καμπαναριό, που αποτελεί σήμα κατατεθέν της Αρναίας και αποτυπώνεται στις καρποστάλ της πόλης.
Η πυρκαγιά του 2005 προκαλεί τεράστιες ζημιές στον ναό. Μετά από συντονισμένη προσπάθεια των κατοίκων, της μητρόπολης και της Εκκλησίας της Ελλάδος, συγκεντρώνεται το ποσό για την αποκατάσταση του ναού. Σε μόλις ενάμιση χρόνο η εκκλησία είχε ανεγερθεί. Η φωτιά, παρά την καταστροφή της, έδωσε την ευκαιρία για ανασκαφές, οι οποίες ανέδειξαν ένα σπουδαίο κρυμμένο κομμάτι της ιστορίας του ναού, αλλά και της Αρναίας.
Η αρχαιολογική υπηρεσία έφερε στο φως τμήμα τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που χρονολογείται στον 5ο αιώνα, έναν μικρό, βυζαντινό ναό του 10ου αιώνα στο ανατολικό τμήμα του κεντρικού κλήτους, τοιχογραφικό διάκοσμο και επέκταση του ναού του 16ου-17ου αιώνα. Άγνωστό πότε, ίσως τα τέλη του 17ου αιώνα, ο ναός καταστράφηκε για να χτιστεί σε μεγαλύτερες διαστάσεις (το ανατολικό του τμήμα). Το 1812 προστέθηκε το δυτικό τμήμα. Βρέθηκαν, επίσης, 15 τάφοι, που χρονικά ανάγονται από την παλαιοχριστιανική εποχή έως και τον 16ο αιώνα, και αντικείμενα όπως νομίσματα, πήλινα και γυάλινα δοχεία, τοιχογραφίες, αντικείμενα λατρείας. Αποφασίστηκε, προκειμένου να αναδειχθεί η ιστορία του ναού, να μείνουν τα κομμάτια των παλαιών ευρημάτων άθικτα και να κατασκευαστεί σε διάφορα σημεία του ναού δάπεδο από γυαλί, έτσι ώστε ο επισκέπτης να μπορεί εκτός από τόπο λατρείας και προσευχής να περιηγηθεί στο ναό κα να θαυμάσει τα ευρήματα, ανακαλύπτοντας έτσι την πλούσια ιστορία του ναού.
Ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Στεφάνου είναι η μοναδική εκκλησία στην Ελλάδα με γυάλινο δάπεδο από το οποίο διαφαίνονται τμήματα του παλαιού ναού και σίγουρα αξίζει μια επίσκεψη ειδικά τώρα το καλοκαίρι που οι δρόμοι πολλών από εμάς οδηγούν στην Χαλκιδική για διακοπές. Η αρχιτεκτονική μελέτη αποκατάστασης έγινε από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Αλεξάνδρου.
