Η πορεία προς την κυκλικότητα στην Ευρώπη: Aναγνώριση της αξίας των απορριμμάτων

Του Νίκου Βασιλάκη – Στην απαρχή μιας περιόδου που η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να συνέλθει από το εμπορικό Σοκ των Δασμών , να καταφέρει να υπερκεράσει το προβληματικό ενεργειακό κόστος τροφοδότησης της Οικονομίας της δια της παραγωγικής ανασυγκρότησης ,υπάρχει μια ευρεία συναίνεση ότι πρέπει επειγόντως να επανεκτιμήσουμε τη σχέση μας με τα πλαστικά απορρίμματα.

Οργανισμοί υψηλού κύρους όπως η Διάσκεψη των Μερών του ΟΗΕ (COP) και το Ίδρυμα Ellen MacArthur τονίζουν με συνέπεια αυτό το ζήτημα, αλλά η πρόοδος μέχρι σήμερα είναι αργή. Ακόμη και στην Ευρώπη, η οποία έχει πρωτοστατήσει σε πρωτοβουλίες για τη στήριξη της κυκλικής οικονομίας, η κατανάλωση πλαστικών συνεχίζει να αυξάνεται και τα ποσοστά ανακύκλωσης δεν έχουν ακόμη παρουσιάσει ταχεία επέκταση.

Η αλυσίδα εφοδιασμού πλαστικών προσαρμόζεται για να γίνει πιο κυκλική, αλλά η βιομηχανία συσκευασίας στερείται του όγκου και της ποιότητας του ανακυκλωμένου πλαστικού που χρειάζεται για να εκπληρώσει τους γρήγορους στόχους της ΕΕ για ανακυκλωμένο περιεχόμενο. Η επίτευξη της κυκλικότητας των πλαστικών απαιτεί μια θεμελιώδη επανεξέταση στην προσέγγισή μας στα πλαστικά απόβλητα. Μόνο με την αναγνώριση της αξίας των πλαστικών απορριμμάτων θα καθιερωθεί η ανακύκλωση ως η πιο συμφέρουσα λύση στο τέλος του κύκλου ζωής τους.

Με περίπου 150 κιλά ετησίως ανά άτομο, η μέση κατανάλωση πλαστικών στη Δυτική Ευρώπη είναι υπερδιπλάσια από τον παγκόσμιο μέσο όρο των 60 κιλών και αυξάνεται. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) αναμένει ότι η ευρωπαϊκή κατανάλωση πλαστικού θα αυξηθεί σημαντικά, από 88,1 εκατομμύρια τόνους ετησίως το 2024 σε 182,4 εκατομμύρια τόνους ετησίως έως το 2060.

Το 2023, η Eurostat ανέφερε ότι σχεδόν 16 εκατομμύρια τόνοι απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών δημιουργήθηκαν στην ΕΕ, κατά μέσο όρο 36 κιλά ανά άτομο, εκ των οποίων τα 14,2 κιλά, ή το 40% ανακυκλώθηκαν. Τα στοιχεία της Plastics Europe είναι παρόμοια, υποδηλώνοντας ότι η ΕΕ27+3 παρήγαγε 18,5 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών το 2022, εκ των οποίων τα 7 εκατομμύρια, ή το 37,8% ανακυκλώθηκαν. Με την αύξηση της κατανάλωσης, υπάρχει σαφής ανάγκη βελτίωσης των ποσοστών ανακύκλωσης.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) σημείωσε το 2023 ότι, ενώ η αναλογία των παραγόμενων αποβλήτων που ανακυκλώνονται αυξάνεται στην ΕΕ των 27 Μελών πρόσφατα, ο ρυθμός προόδου παρέμεινε στάσιμος και σε ορισμένες περιπτώσεις έχει αντιστραφεί, με την ανακύκλωση απορριμμάτων (κυρίως συσκευασίας & άλλων πλαστικών αποβλήτων) να μειώνεται στην πραγματικότητα τα τελευταία πέντε χρόνια και να αποθαρρύνετε τη διάθεση των απορριμμάτων σε χώρους υγειονομικής ταφής και εγκαταστάσεις αποτέφρωσης.

Οι στόχοι της ΕΕ για την ανακύκλωση και το ανακυκλωμένο περιεχόμενο ήταν θεμελιώδεις για την ώθηση της αλλαγής. Η ΕΕ έχει θέσει στόχο το 50% των πλαστικών συσκευασιών-αποβλήτων να ανακυκλώνεται έως το 2025, με αύξηση στο 55% έως το 2030. Ο νέος κανονισμός για τα απόβλητα συσκευασίας (PPWR), ο οποίος δεν έχει ακόμη εγκριθεί επίσημα, περιλαμβάνει μια σειρά υποχρεωτικών νομοθετημάτων.

Επιδιώκει όλες οι πλαστικές συσκευασίες να είναι ανακυκλώσιμες ή επαναχρησιμοποιήσιμες έως το 2030 και να περιέχουν μεταξύ 10-35% ανακυκλωμένο περιεχόμενο, ανάλογα με την εφαρμογή, που θα αυξηθεί στο 25-65% έως το 2040.(θέματα μηχανικών ιδιοτήτων μένει να διευκρινισθούν)

Άλλες απαιτήσεις περιλαμβάνουν συστήματα υποχρεωτικής επιστροφής καταθέσεων (DRS) και ξεχωριστούς στόχους συλλογής συσκευασιών, την επέκταση των συστημάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού (EPR), νέες υποχρεώσεις αναφοράς και επισήμανσης, και επιτρέποντας στις εισαγωγές να συνυπολογίζονται στους στόχους ανακύκλωσης, υπό την προϋπόθεση ότι είναι παρόμοιας ποιότητας με το εγχώριο υλικό και έχουν συλλεχθεί χωριστά.

Η βιομηχανία πλαστικών, τόσο ανάντη όσο και κατάντη, εργάζεται σκληρά για να επιτύχει αυτούς τους στόχους. Όμως, όπως σημείωσε ο ΕΟΧ, οι πλαστικές συσκευασίες είναι η πιο απαιτητική ροή απορριμμάτων συσκευασίας για ανακύκλωση και είχε προειδοποίησει στα μέσα του 2023 ότι 19 κράτη μέλη της ΕΕ θα δυσκολευτούν να επιτύχουν τον στόχο του 50% για τις πλαστικές συσκευασίες έως το 2025.

Η Ευρώπη επωφελείται από την ισχυρή υποδομή διαχείρισης αποβλήτων, ωστόσο ένα σημαντικό ποσοστό των συλλεγόμενων απορριμμάτων καταλήγει σε χωματερές ή αποτεφρώνεται, συμπεριλαμβανομένων των πλαστικών απορριμμάτων που αποστέλλονται για ανακύκλωση.

Για να ανακυκλωθεί, πρέπει να πληροί την ποιότητα που απαιτείται για την ανακύκλωση, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα.

Τα πλαστικά απόβλητα αποτελούν πολύτιμη πρώτη ύλη για τη βιομηχανία ανακύκλωσης- πλαστικών αλλά και μεταποιητικών δραστηριοτήτων. Είναι κρίσιμο οι ανακυκλωτές Α Υλών για δευτερογενή υλικά χρήσης να έχουν πρόσβαση σε μια συνεπή παροχή κατάλληλης πρώτης ύλης με κόστος που τους επιτρέπει να παράγουν ανακυκλωμένα πολυμερή σε ελκυστικές τιμές.

Ωστόσο, οι ανακυκλωτές δεν έχουν κανέναν έλεγχο στην ποιότητα της προμήθειας πρώτης ύλης.

Τα πλαστικά απόβλητα μετακαταναλωτή (PCR), ακόμη και μεταβιομηχανικά πλαστικά απόβλητα περιέχουν συχνά ένα μείγμα ανακυκλώσιμων και μη ανακυκλώσιμων υλικών ή απόβλητα που είναι ακατάλληλα για ανακύκλωση λόγω μόλυνσης. Αυτή η έλλειψη ομοιομορφίας θέτει προκλήσεις τόσο για τους μηχανικούς όσο και για τους χημικούς ανακυκλωτές(μηχανική διαλογή ή χημική ανακύκλωση), καθώς η ανάγκη για προδιαλογή για την εξάλειψη των ρύπων και των ακαθαρσιών αυξάνει το κόστος παραγωγής. Οι πρώτες ύλες με υψηλά επίπεδα μόλυνσης μειώνουν την ποιότητα του υλικού παραγωγής, περιορίζοντας τη βιωσιμότητά του για εφαρμογές υψηλής αξίας.

Ένα ρεύμα πλαστικών απορριμμάτων έρχεται με τη μορφή δεμάτων μικτών πλαστικών απορριμμάτων (MPW) που περιέχουν τουλάχιστον 90% μικτές πολυολεφίνες, όπως πολυαιθυλένιο (PE) και πολυπροπυλένιο (PP). Η τιμολόγηση των MPW ήταν εξαιρετικά ασταθής τα τελευταία χρόνια, εν μέρει λόγω της πρόκλησης αντιστοίχισης προσφοράς και ζήτησης.

Οι διαχειριστές απορριμμάτων έχουν ελάχιστο έλεγχο στον τύπο ή τον όγκο των απορριμμάτων που εισέρχονται στην αλυσίδα ανακύκλωσης, επειδή το μείγμα εισροών δεμάτων απορριμμάτων ποικίλλει ανάλογα με την αγοραστική συμπεριφορά των καταναλωτών.

Σε συνδυασμό με αυτό, τα μη επεξεργασμένα δέματα απορριμμάτων συνήθως αποικοδομούνται με την πάροδο του χρόνου, με τυχόν ρύπους να λειτουργούν συχνά ως καταλύτης αυτής της υποβάθμισης. Ως αποτέλεσμα, ενώ τα δέματα απορριμμάτων συνήθως πρέπει να πωληθούν εντός λίγων εβδομάδων, το επανεπεξεργασμένο μηχανικό ή χημικά ανακυκλωμένο υλικό μπορεί γενικά να αποθηκευτεί για έως και ένα χρόνο. Καθώς η ζήτηση μεταβάλλεται ανάλογα με τους εξωτερικούς παράγοντες της αγοράς, η προσφορά αποβλήτων και η ζήτηση κατάντη σπάνια ταιριάζουν, δημιουργώντας μια φυσική αστάθεια στις τιμές της αγοράς.

Σε μια κυκλική οικονομία, τα απόβλητα είναι ένας πολύτιμος πόρος. Η Ευρώπη κάνει μεγάλα βήματα προς την κυκλικότητα των πλαστικών, αλλά οι σκληροί στόχοι και η ισχυρή συλλογή απορριμμάτων δεν θα εξαλείψουν από μόνες τους τις προκλήσεις για τη δημιουργία πλήρως ανακυκλώσιμων ή ανακυκλώσιμων πλαστικών απορριμμάτων.

Το να επανεξετάσουμε τη στάση μας απέναντι στη σπατάλη και να αρχίσουμε να βλέπουμε την αξία τους ως πόρου θα είναι κρίσιμο για την πρόοδο. Η καύση ή η θερμόλυση για παραγωγή ενέργειας και άλλων υποπροιόντων για την βιομηχανία προφανώς είναι καλύτερη δίοδος από την ταφή, αλλά και αυτό θα πρέπει να γίνεται με σεβασμό προς την σπατάλη των Πόρων, συνεπώς θα πρέπει να βρούμε ένα χρυσό μίγμα-τομή ενεργειακής αξιοποίησης των Πλαστικών αποβλήτων καθώς και παραγωγής δευτερογενών πλαστικών υλών για την Βιομηχανία.

Στην Ελλάδα, η ανακύκλωση παραμένει σε απογοητευτικά επίπεδα, η αξιοποίηση δευτερογενών υλικών αφήνεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία βιώσιμων προϊόντων , και η πρόθεση δημιουργίας μονάδων Καύσης αποκλείει την ιδιωτική πρωτοβουλία άλλων διαδικασιών αξιοποίησης, αφού η πρώτη ύλη(Απόβλητα-πλαστικά ) κατευθύνεται ως πρώτη ύλη αναγκαστικά βάση κείμενης νομοθεσίας προς συγκεκριμένες διαδικασίες αξιοποίησης.

Αναμένοντας λοιπόν τις αναθεωρήσεις ΠΕΣΔΑ και ΕΣΔΑ, για μία πιο Βιώσιμη Παραγωγή και ποιότητα Ζωής στην καθημερινότητά μας.

* Ο Νίκος Βασιλάκης είναι MSE Msc Μηχανικός Υλικών, Πρόεδρος Επιτροπής Βιομηχανίας & Παραγωγικής Ανασυγκρότησης ΤΕΕ/ΤΑΚ, Σύμβουλος Βιομηχανικής Κυκλικής Ανάπτυξης -ESG-CΟx-RnD & Διαχείρισης Έργων, Μέλος ΔΣ Ο.Α.Κ ΑΕ και Μέλος Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων