Λειψυδρία στην Κρήτη: Μπορεί η Τεχνητή Βροχή να Δώσει τη Λύση;

Του Αντώνη Κρητικού -Η Κρήτη Αντιμέτωπη με τη Λειψυδρία: Μια Κρίσιμη Κατάσταση

Η Κρήτη, μία από τις πιο εύφορες περιοχές της Μεσογείου, βρίσκεται αντιμέτωπη με μία από τις μεγαλύτερες υδατικές κρίσεις της σύγχρονης ιστορίας της. Το νερό αποτελεί τη βάση της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, του τουρισμού και της καθημερινής ζωής, αλλά η πραγματικότητα είναι αμείλικτη:
Η Κρήτη διψάει. Η λειψυδρία δεν είναι πλέον προσωρινή κρίση, αλλά μια μόνιμη και επιδεινούμενη απειλή.
Τα δεδομένα είναι αδιάψευστα:
• Οι βροχοπτώσεις στην Κρήτη έχουν μειωθεί έως και 60% σε ορισμένες περιοχές τις τελευταίες δεκαετίες.
• Τα υδάτινα αποθέματα στα φράγματα, όπως το φράγμα Αποσελέμη, έχουν μειωθεί κατά 50% τα τελευταία δύο χρόνια.
• Η υφαλμύρωση των υπόγειων υδάτων αυξάνεται, με αποτέλεσμα πολλές γεωτρήσεις να αντλούν ακατάλληλο για άρδευση νερό.
• Οι παρατεταμένοι καύσωνες έχουν αυξήσει την εξάτμιση του νερού, μειώνοντας τα υδάτινα αποθέματα κατά 40 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως.
• Οι αγρότες βλέπουν τις αποδόσεις τους να μειώνονται, ενώ το κόστος άρδευσης έχει εκτοξευθεί.
Η κατάσταση αυτή λοιπόν απαιτεί άμεσες λύσεις.
Η Κλιματική Αλλαγή και η Επιτάχυνση της Λειψυδρίας
Η κλιματική αλλαγή δεν είναι μελλοντικό σενάριο, αλλά μια πραγματικότητα που ήδη βιώνει η Κρήτη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO) και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος (EEA):
• Η μέση θερμοκρασία στην Κρήτη έχει αυξηθεί κατά 1,5°C τα τελευταία 50 χρόνια, με προβλέψεις για αύξηση έως 4°C μέχρι το 2050.
• Οι βροχοπτώσεις αναμένεται να μειωθούν κατά 10%-30%, με αποτέλεσμα τη μείωση των υδάτινων αποθεμάτων.
•Οι περίοδοι ξηρασίας διαρκούν περισσότερο, ενώ οι ισχυρές βροχές, όταν συμβαίνουν, είναι απότομες και ανεπαρκείς για την αναπλήρωση των υδροφορέων.
Η προσαρμογή στη νέα αυτή πραγματικότητα δεν μπορεί να περιμένει.

Ο Αντώνης Κρητικός, Κοινωνικός Επιστήμονας, Διδάκτορας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Στην πρόσφατη παρουσίασή μου στο ΜΑΙΧ Χανίων, στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων, στο πλαίσιο του “ΚΡΗΤΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΝ 2025”, καθώς και στα Πεζά, στην πρωτοποριακή ημερίδα που διοργάνωσε η Αντιδημαρχία Πολιτικής Προστασίας και Περιβάλλοντος του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων, τόνισα ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για διαχείριση νερού, όταν το ίδιο το νερό απουσιάζει.
Γι’ αυτό προτείνονται άμεσες λύσεις, όπως η τεχνητή βροχή (cloud seeding), που έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε πολλές χώρες.
Τι Είναι η Τεχνητή Βροχή και Πώς Μπορεί να Βοηθήσει την Κρήτη;
Η τεχνητή βροχή (cloud seeding) είναι μια επιστημονικά τεκμηριωμένη τεχνική που εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ινδία, η Αυστραλία και η Ρουμανία.
Ενδεικτικά λοιπόν:
• Αυξάνει τις βροχοπτώσεις έως και 20%, ενισχύοντας τα υδατικά αποθέματα με ασφαλή τρόπο.
• Δεν αντικαθιστά, αλλά συμπληρώνει τις υπάρχουσες στρατηγικές διαχείρισης νερού.
Η Κρήτη δεν έχει πλέον την πολυτέλεια να περιμένει.
Διεθνή Παραδείγματα Επιτυχίας μέσα από τα Προγράμματα Αύξησης βροχόπτωσης
Τα στοιχεία που δείχνουν ότι η τεχνητή βροχή είναι ένα αποδεδειγμένο εργαλείο διαχείρισης νερού και μπορεί να είναι απολύτως εφαρμόσιμη και στην Κρήτη, είναι:
• Ινδία: Το πρόγραμμα “Varshadhare” στην Καρνατάκα κατέγραψε αύξηση των βροχοπτώσεων κατά 15%-18%.
• Ισραήλ: Τα κρατικά προγράμματα τεχνητής βροχής οδήγησαν σε αύξηση των βροχοπτώσεων κατά 13%-15%.
• Αυστραλία: Το Bureau of Meteorology κατέγραψε αύξηση βροχοπτώσεων κατά 14%-20%.
• Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα: Το National Center of Meteorology ανακοίνωσε ότι οι ετήσιες βροχοπτώσεις αυξήθηκαν κατά 20%.
• Κίνα: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), η τεχνητή βροχή συνέβαλε στην αύξηση της γεωργικής παραγωγής κατά 18%.
• ΗΠΑ (Νεβάδα): Η τεχνητή βροχή ενίσχυσε τα υδάτινα αποθέματα κατά
12% ετησίως.
Γιατί λοιπόν να μην ακολουθήσει η Κρήτη το παράδειγμα αυτών των χωρών;
Γιατί όχι ένα Πιλοτικό Πρόγραμμα Τεχνητής Βροχής στην Κρήτη;
Ένα πιλοτικό πρόγραμμα είναι μια μικρής κλίμακας δοκιμαστική εφαρμογή της τεχνητής βροχής, που έχει στόχο:
1ον Να επαληθεύσει την αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας υπό τις ειδικές κλιματολογικές συνθήκες της Κρήτης.
2ον Να αξιολογήσει τυχόν περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να διασφαλίσει ότι δεν υπάρχουν αρνητικές συνέπειες για τα οικοσυστήματα και τις καλλιέργειες.
3ος Να αναλύσει τα υδατικά οφέλη και να συγκρίνει τα αποτελέσματα με περιοχές χωρίς τεχνητή βροχή.
4ον Να καταγράψει την απόδοση σε πραγματικές συνθήκες και να προσδιορίσει το κόστος και τα οφέλη της εφαρμογής σε μεγαλύτερη κλίμακα.
5ον Να διασφαλίσει την κοινωνική αποδοχή της τεχνολογίας, επιτρέποντας σε επιστήμονες, αγρότες και τοπικές αρχές να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα.
Ένα επιτυχημένο λοιπόν πιλοτικό πρόγραμμα θα προσφέρει τη γνώση και τα δεδομένα που χρειάζονται για μια ευρύτερη εφαρμογή της τεχνητής βροχής στην Κρήτη βασισμένο πρώτα σε 4 βασικά δεδομένα, σεβόμενο πάντα τη φύση και τις φυσικές διεργασίες τις:
1. Εφαρμογή τεχνητής βροχής σε γεωργικές περιοχές (ελαιόδεντρα, αμπέλια, θερμοκήπια).
2. Επιστημονική παρακολούθηση για τη μέτρηση των επιπτώσεων στις βροχοπτώσεις.
3. Συνεργασία με διεθνείς επιστημονικούς φορείς και μετεωρολογικά κέντρα.
4. Εκπαίδευση αγροτών στη χρήση της τεχνητής βροχής.
Συμπέρασμα: Η Κρήτη Πρέπει να Δράσει Σήμερα
Η τοπική αυτοδιοίκηση, η επιστημονική κοινότητα και οι αγρότες πρέπει να συνεργαστούν. Δεν υπάρχει άλλος χρόνος για χάσιμο. Η Κρήτη πρέπει να διασφαλίσει το μέλλον της γεωργίας, της οικονομίας και των φυσικών της πόρων – ΣΗΜΕΡΑ.
Η λειψυδρία στην Κρήτη δεν είναι απλώς ένα περιβαλλοντικό ζήτημα, είναι μια υπαρξιακή απειλή για τον πρωτογενή τομέα, τον τουρισμό, τις τοπικές επιχειρήσεις και, τελικά, την ίδια την επιβίωση του νησιού. Τα δεδομένα είναι αμείλικτα: το νερό λιγοστεύει, οι καλλιέργειες υποφέρουν, το κόστος παραγωγής αυξάνεται και οι υποδομές δοκιμάζονται.
Όμως, η λύση υπάρχει. Η τεχνητή βροχή είναι μια δοκιμασμένη, επιστημονικά τεκμηριωμένη και άμεσα εφαρμόσιμη τεχνική που μπορεί να προσφέρει ανακούφιση στο πρόβλημα. Δεν είναι θεωρία. Είναι ήδη πραγματικότητα σε δεκάδες χώρες που αντιμετωπίζουν ακριβώς τις ίδιες προκλήσεις.
Τι θα κάνουμε λοιπόν; Θα συνεχίσουμε να βλέπουμε τη γη μας να ξεραίνεται και τις πηγές μας να στερεύουν ή θα προχωρήσουμε σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα που θα μας δώσει τη δυνατότητα να αλλάξουμε το μέλλον μας;
Δεν υπάρχει πλέον χρόνος για δισταγμούς. Η Κρήτη πρέπει να πρωτοπορήσει, να τολμήσει και να εφαρμόσει λύσεις βασισμένες στην επιστήμη, την καινοτομία και τη στρατηγική σκέψη. Η τεχνητή βροχή δεν είναι πολυτέλεια – είναι αναγκαιότητα.
Το ερώτημα δεν είναι αν θα δράσουμε, αλλά αν θα δράσουμε έγκαιρα. Το νερό είναι ζωή και το μέλλον της Κρήτης δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη.

*Ο Αντώνης Κρητικός είναι Κοινωνικός Επιστήμονας, Διδάκτορας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με ειδίκευση στη «Συνέργεια του Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στον Τομέα του Τουρισμού». Είναι Σύμβουλος σε Ζητήματα Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής.Εργάζεται από το 2020 ως ερευνητής και επιστημονικός συνεργάτης με δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά όπως το Routledge. Είναι βραβευμένος σε πανελλαδικό πανεπιστημιακό επίπεδο από το Σύνδεσμο Ελλήνων Επαγγελματιών Οργανωτών Συνεδρίων – HAPCO (Hellenic Association of Professional Organizers) με βάση την πρωτοτυπία της ερευνητικής μελέτης του όσο και από το περιοδικό βιώσιμης ανάπτυξης SDCT-Journal ως η καλύτερη ερευνητική μελέτη των 28 τευχών του περιοδικού.