Μια θλιβερή ιστορία: 1 στα 20 παιδιά είναι σωματικά κακοποιημένο

Τα κενά στο σύστημα παιδικής προστασίας στην Ελλάδα

Τεράστια κενά στο σύστημα της παιδικής προστασίας στην Ελλάδα ανέδειξε η πρόσφατη υπόθεση της Ειρήνης Μουρτζούκου, η οποία βρίσκεται στις φυλακές Κορυδαλλού, έχοντας κριθεί προφυλακιστέα, μετά την ομολογία της ότι δολοφόνησε τρία βρέφη και την 14χρονη αδελφή της.

Όπως προέκυψε για ακόμη μια φορά, οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας είναι απούσες, ενώ είναι εμφανής η έλλειψη συστηματικότητας και επικοινωνίας των εμπλεκόμενων φορέων, ώστε να υπάρχει αποτελεσματική και έγκαιρη προστασία των παιδιών. Δηλαδή, ζητήματα που έχουν λυθεί εδώ και χρόνια στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη.

«Ελλειμματική δυνατότητα του συστήματος προστασίας»

Με αφορμή την υπόθεση της Ειρήνης Μουρτζούκου, ο Γιώργος Νικολαΐδης, διευθυντής της διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, σχολίασε στο iEidiseis.gr πως «αυτό που αναδεικνύεται στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι η ελλειμματική δυνατότητα του συστήματος προστασίας στην Ελλάδα, να εξετάζει τους θανάτους -ιδιαίτερα- βρεφών και νεογνών, ώστε να μπορούν να εντοπίζονται ευθύνες και παραλείψεις, αλλά και όσοι μπορεί να προβαίνουν σε τέτοια εγκλήματα».

Πιθανότατα, η βασικότερη στέρηση του συστήματος παιδικής προστασίας στην Ελλάδα, είναι σύμφωνα με τον κ. Νικολαΐδη «η συστηματικότητά του. Πριν μερικά χρόνια, παρουσιάσαμε σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, τον διεθνή ορισμό της Unicef για το σύστημα παιδικής προστασίας. Τους ρωτήσαμε αν θεωρούν πως υπάρχει κάτι τέτοιο στην Ελλάδα. Περισσότερο από το 96% απάντησε αρνητικά».

Οι πρακτικές στην υπόλοιπη Ευρώπη

Βάσει όσων σχολίασε ο ίδιος, «δεν υπάρχει κανένας τρόπος να συντονίζονται οι επιμέρους υπηρεσίες των διαφόρων τομέων με έναν τυποποιημένο, πρότυπο και σύμφωνο με τα σημερινά δεδομένα της επιστήμης τρόπο. Ο καθένας κάνει ότι θέλει κι αυτό αφήνει μεγάλα περιθώρια, ώστε τέτοιες περιπτώσεις να διαλανθάνουν, χωρίς να εντοπίζονται για χρόνια».

Αυτή όμως δεν είναι η πραγματικότητα στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη: «σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχει υποχρέωση σε κάθε θάνατο βρέφους ή νεογνού, να υπάρχει μεταθανάτια διερεύνηση των αιτιών θανάτου. Μάλιστα, διερευνώνται και οι πράξεις ή παραλείψεις της περιόδου πριν τον θάνατο, που μπορεί να οδήγησαν ή να συνετέλεσαν στην απώλεια ζωής του βρέφους ή του νεογνού».

Στη συνέχεια, «δημοσιεύεται ένα πόρισμα από ανεξάρτητη επιτροπή, ώστε να μην έχουμε φαινόμενα τυπικής γραφειοκρατικής λειτουργίας ή κάλυψης κάποιου συναδέλφου. Η επιτροπή έχει σφιχτό χρονικό περιθώριο να δημοσιεύσει το πόρισμα, περίπου 1-2 μήνες. Αυτό το πόρισμα δεν μπορεί να καταχωνιαστεί στα αρχεία κάποιας δημόσιας υπηρεσίας, καθώς είναι ελεύθερα προσβάσιμο σε όλους».

Ως αποτέλεσμα, «δημιουργείται εσωτερικευμένη πίεση στους επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με τα μωρά και τις οικογένειές τους. Έτσι, όταν τα εξετάζουν και διαπιστώσουν ότι υπάρχουν στοιχεία που μπορεί να συνάδουν ότι υπάρχει εγκληματική ενέργεια, -δηλαδή εμπρόθετη πρόκληση βλάβης στο σώμα ενός παιδιού-, τότε ξεκινάει η διερεύνηση».

Σε όλες αυτές τις ευρωπαϊκές χώρες, που εφαρμόζουν τέτοιες πρακτικές, «έχει αποδειχθεί ότι τέτοιες κοινωνικές τεχνολογίες και θεσμοί, μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση των θανάτων στις ηλικίες 0-3 ετών. Στις αναπτυγμένες χώρες που έχουν ζήτημα υπογεννητικότητας, έχουν αναγνωρίσει ότι η ζωή ενός βρέφους είναι πολύτιμη. Θα πρέπει και στην Ελλάδα να επενδύσουμε σε αυτό».

Αντ’ αυτού όμως, «δυστυχώς στην Ελλάδα είμαστε καθηλωμένοι σε πολύ παραδοσιακές λογικές παροχής υπηρεσιών που έχουν αποδειχθεί ότι δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές».

«Θεωρώ σχεδόν δεδομένο ότι έχουν υπάρξει κι άλλα περιστατικά»

Μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Νικολαϊδη, «το τελευταίο χρονικό διάστημα βρήκαμε στην Ελλάδα δύο κρούσματα με βρεφοκτονίες. Δεν ξέρω αν μπορούμε να αποδώσουμε αυτά τα περιστατικά σε τυχαίους παράγοντες. Θεωρώ σχεδόν δεδομένο, ότι και τα προηγούμενα χρόνια συνέβαιναν τέτοια περιστατικά, αλλά προφανώς διέλαθαν της προσοχής μας. Αν αρχίσουμε να αναζητούμε αιτίες πράξεων και παραλείψεων που μπορεί να συνέβαλαν ή να οδήγησαν σε θάνατο βρεφών, είμαι σίγουρος ότι θα βρούμε πολλά πράγματα. Όμως, όσο περνάει ο χρόνος, αυτή η διερεύνηση δεν είναι εύκολη. Αυτός είναι ο λόγος, που αυτές οι εγκληματικές πράξεις ή παραλείψεις πρέπει να διερευνώνται αμέσως μετά τον θάνατο».

«Οι παραλείψεις συντελούν αποφασιστικά στους θανάτους»

Άλλωστε, σύμφωνα με τον ίδιο, «αυτή την περίοδο, συζητάμε για ενεργητικές πράξεις που οδήγησαν σε βρεφοκτονία. Υπάρχουν πολύ περισσότερες περιπτώσεις, όπου αυτό που συνετέλεσε αποφασιστικά στον θάνατο, είναι οι παραλείψεις. Δηλαδή, υπάρχουν περιπτώσεις, όπου ένα παιδί ήρθε επανειλημμένως σε επαφή με υπηρεσίες και επαγγελματίες, που θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν το σώμα του σημάδια συστηματικής κακοποίησης. Αυτό όμως, δεν το αξιολόγησαν, δεν το ανέφεραν και δεν υπήρξε διερεύνηση, ώστε να σταματήσει η θυματοποίηση και να μην φτάσουμε στο θάνατο του βρέφους».

Παράλληλα, «αυτοί οι θεσμοί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αναφέρουν και τη συστηματική κακοποίηση βρεφών που αφήνονται νηστικά, μένουν μακριά από ιατρικές υπηρεσίες τις οποίες χρειάζονται και παραμελούνται με τρόπο επικίνδυνο για τη ζωή τους. Στον αναπτυγμένο κόσμο, έχουν αναπτυχθεί τεχνικές, ώστε παιδιά να μην ζουν καθημερινά μέσα σε κολάσεις και εφιάλτες. Υλοποιούνται παρεμβάσεις σε αυτές τις οικογένειες, ώστε είτε να φτιάξουν τα πράγματα, είτε να απομακρυνθεί το παιδί από τη φυσική του οικογένεια».

«Δεν έχουμε κοινωνική πρόνοια»

Όμως, «στην Ελλάδα, είναι σαν να μην βλέπουμε αυτές τις τεχνολογικές καινοτομίες. Η Ευρώπη έχει κάνει άλματα στην παιδική προστασία. Στην Ελλάδα όμως, η απόστασή μας από το ευρωπαϊκό κεκτημένο στην παιδική προστασία, μεγαλώνει κάθε χρόνο. Σε λίγο, θα μείνουμε να έχουμε τους ίδιους θεσμούς, μόνο με χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής».

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του συστήματος παιδικής προστασίας στην Ελλάδα, είναι «ότι δεν έχουμε κοινωνική πρόνοια, με την έννοια συντεταγμένης, αυτόνομης και αυτοτελούς υπηρεσίας, όπως συμβαίνει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες».

«Έχουμε επτά υποστελεχωμένα δίκτυα κοινωνικής προστασίας»

Άλλωστε, «στην Ελλάδα έχουμε 7 αποσπασματικά και υποστελεχωμένα δίκτυα κοινωνικής προστασίας, που εντάσσονται στο πλαίσιο άλλων τομέων της δημόσιας διοίκησης, όπως η τοπική αυτοδιοίκηση, η δικαιοσύνη, η υγεία, η εκπαίδευση και η μεταναστευτική πολιτική. Αυτά τα 7 δίκτυα κοινωνικών υπηρεσιών, έχουν δικές του αρμοδιότητες και δικούς τους τρόπους διοίκησης».

Επομένως, «εκκρεμεί ιστορικά να έρθει κάποια πολιτική ηγεσία που να έχει την παρρησία να ενοποιήσει και να ενισχύσει όλα αυτά τα διάσπαρτα δίκτυα».

«Σε κάθε σχολικό τμήμα υπάρχει ένα σωματικά κακοποιημένο παιδί»

Αναφορικά με το πόσο έντονο είναι το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης στην Ελλάδα, ο κ. Νικολαΐδης σχολίασε ότι «στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, κάναμε έρευνες πριν από περίπου δέκα χρόνια, αναφορικά με την έκθεση των παιδιών σε θυματοποίηση. Η διεθνής εμπειρία, δείχνει ότι αυτά τα νούμερα δεν αλλάζουν ριζικά μέσα σε λίγα χρόνια».

Όπως προέκυψε, «3 στα 4 παιδιά στην Ελλάδα, θα έχουν τουλάχιστον μια εμπειρία έκθεσης σε σωματική βία. Επίσης, 1 στα 20 παιδιά, είναι σωματικά κακοποιημένο. Αντίστοιχα, 1 στα 6 παιδιά μας είπε ότι είχε ανεπιθύμητη σεξουαλική εμπειρία μέχρι να ενηλικιωθεί, το 7,6% πως αυτή η εμπειρία είχε και επαφή του σώματος, ενώ το 3,1% των παιδιών απάντησε πως βίωσε εμπειρία ή απόπειρα βιασμού».

Αυτά τα νούμερα σύμφωνα με τον κ. Νικολαΐδη, δείχνουν ότι «κάθε φορά που ένας εκπαιδευτικός μπαίνει σε ένα σχολικό τμήμα, σίγουρα υπάρχει ένα παιδί που τρώει πολύ ξύλο σπίτι του και μάλλον υπάρχει ένα παιδί που θα αποκτήσει -ή έχει ήδη αποκτήσει-, μια εμπειρία ή απόπειρα βιασμού».

«Για κάθε γνωστό περιστατικό σωματική βίας, υπάρχουν άλλα 40 άγνωστα»

Την ίδια περίοδο που έγιναν αυτές οι μετρήσεις σε τυχαίο δείγμα παιδιών, ηλικίας 11, 13 και 16 ετών, «απευθυνθήκαμε σε όλους τους φορείς που δυνητικά θα μπορούσαν να λάβουν γνώση ότι ένα παιδί κακοποιείται. Συγκρίναμε τα περιστατικά που είχαν λάβει γνώση, με αυτά που μας είπαν τα παιδιά».

Όπως αποδείχθηκε, η σύγκριση ήταν εντυπωσιακή: «όλοι οι φορείς μαζί, μας είπαν πως για το ίδιο χρονικό διάστημα, τις ίδιες γεωργαφικές περιοχές και τις ίδιες ηλικιακές ομάδες, ήξεραν περιστατικά σωματικής κακοποίησης, που αντιστοιχούσαν στο 0,14% του παιδικού πληθυσμού αυτών των κατηγοριών. Δηλαδή, για κάθε περιστατικό σωματικής κακοποίησης που γίνεται γνωστό, υπάρχουν άλλα 40 που δεν θα μάθουμε ποτέ».

Αντίστοιχα, «οι φορείς ήξεραν περιστατικά σεξουαλικής βίας που αντιστοιχούσαν στο 0,0% του ίδιου πληθυσμού παιδιών. Άρα, για κάθε περιστατικό σεξουαλικής βίας που μαθαίνει η οποιαδήποτε υπηρεσία ή επαγγελματίας, υπάρχουν άλλες 100 περιπτώσεις που δεν θα μάθουμε ποτέ».

Με πληροφορίες του ieidiseis.gr