Μίλατος 1823: Μικρό χρονικό μιας μεγάλης θυσίας

του Μανόλη Κ. Μακράκη*

Συμπληρώνονται φέτος 203 χρόνια από την έκρηξη της επανάστασης του 1821 που οδήγησε στην παλιγεννεσία του έθνους, στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Μια από τις πιο ένδοξες και τραγικότερες σελίδες της επανάστασης του 1821 γράφτηκε στο σπήλαιο της Μιλάτου το Φλεβάρη του 1823.

Κατά το πρώτο έτος (1821) των εχθροπραξιών μετά από λυσσώδεις αγώνες η νίκη έστεψε τα όπλα των Ελλήνων και ολόκληρη η ύπαιθρος χώρα άδειασε απ’ τους Τουρκοκρήτες, οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στα κάστρα των μεγάλων πόλεων.

Ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ που το διάστημα αυτό προσπαθεί να καταπνίξει την επανάσταση στη Ρούμελη και το Μωριά διαπιστώνει πως η Κρήτη είναι μια πληγή που πάντα αιμορραγεί, που δεν κλείνει εύκολα, μια πυρκαγιά που μάταια προσπαθούσε να σβήσει. Προστρέχει στη βοήθεια του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου, ο οποίος έστειλε το Μάιο του 1822 ισχυρό στρατό (6000 στρατιώτες) και στόλο στο νησί με αρχηγό τον Χασάν πασάν, για την καταστολή της επανάστασης.

Ο Χασάν κατέπλευσε στα Χανιά καίοντας και καταστρέφοντας προχώρησε στον Αποκόρωνα και από εκεί στο Μυλοπόταμο. Αφού διαπίστωσε μετά τις επιθέσεις των επαναστατών ότι η περιοχή ήταν επισφαλής και η αξιοποίηση του ιππικού του αδύνατη, κινήθηκε ανατολικά, στα περίχωρα του Ηρακλείου.

Αφού απέτυχε να εισβάλλει στο Οροπέδιο Λασιθίου, σιτοβολώνα και ορμητήριο των επαναστατών στην ανατολική Κρήτη. Στρατοπέδευσε στο Καστέλλι Πεδιάδος και μέσω Βιάνου, λεηλατώντας και καταστρέφοντας έφτασε τον Οκτώβριο στην Ιεράπετρα. Αρχές του Γενάρη του 1823 ο Χασάν προχώρησε προς τα χωριά Πρίνα, Κρούστα και βρέθηκε στην Κριτσά.

Ο Χασάν έδωσε διήμερη μάχη με τους επαναστάτες στη θέση Κουτάραντο και στη συνέχεια μέσω Καθαρού εισβάλλει στο Λασίθι. Αφού κατέστρεψε τα χωριά του Οροπεδίου Λασιθίου, ο Χασάν κατηφόρισε στο Μεραμπέλλο. Έστειλε 2.000 στρατό στην Ελούντα για να λύσει τον αποκλεισμό της Σπιναλόγκας. Έκαψαν την Ελούντα, λεηλάτησαν και έκαψαν τις Δωριές και τα άλλα χωριά και έφτασαν στη Φουρνή. Ο ίδιος ο Χασάν προχώρησε από τα Λακώνια στη σκάφη του Μεραμπέλλου καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά του. Σπίτι δεν έμεινε ορθό, τα ρήμαξ’ η φωτιά και το τσεκούρι του Χασάν. Πυρπόλησε τις Λίμνες, τη χριστιανική συνοικία του Χουμεριάκου, το Νικηθιανό, τις Βρύσες και έφτασε στη Νεάπολη.

Η θυσία της Μιλάτου

Στο άκουσμα της έλευσης του Χασάν και προκειμένου να σώσουν τις ζωές τους εκατοντάδες άμαχοι από τη Νεάπολη, τη Βουλισμένη, τη Λατσίδα και τη Μίλατο κατέφυγαν στο σπήλαιο της Μιλάτου συνοδευόμενοι από 150 πολεμιστές. Ο συνολικός αριθμός των εγκλείστων ήταν 1.200 σύμφωνα με το Μηλαθιανό ιερέα Μανώλη Μπουνιαλέτο αυτόπτη μάρτυρα της τραγωδίας. Το γεγονός έγινε γνωστό, από προδοσία, στο Χασάν που άρχισε να πολιορκεί με το στρατό του τους έγκλειστους. Έστησε τα κανόνια του στην πλαγιά απέναντι από την είσοδο του σπηλαίου και τους σφυροκοπούσε επί 15 ημέρες.

Ο Ρ. Βουρδουμπάς και ο Γ. Τσουδερός που παρακολουθούσαν τις κινήσεις του εχθρού, χτύπησαν τον Χασάν επιφέροντας μεγάλες απώλειες στο στράτευμά του. Ο Αιγύπτιος όμως επέμενε στις θέσεις του. Η πείνα και η δίψα θέριζαν τους έγκλειστους. Τα γεγονότα μας περιγράφει ο ιερέας Εμμ. Μπουνιαλέτος αυτόπτης μάρτυρας, αφού βρέθηκε κι εκείνος έγκλειστος στο σπήλαιο.

Χίλιοι διακόσοι εμπήκανε κι εγέμισεν ο σπήλιος,
όλα εσκοτεινιάσανε, εχάθηκεν ο ήλιος. Λίγo φαΐ, λίγο νερό, πολύς, μεγάλος πόνος,
εχθρός ο Τούρκος στην αυλή, εχθρός ‘πομέσα ο χρόνος.
Η πείνα τσι εθέριζε, η δίψα τσι ξεραίνει ο θάνατος καθημερνά το ζωντανό ποθαίνει.
Γυναίκες εγεννούσανε δίπλα στσ’ αποθαμένους,
τσι άθαφτους στα πόδια ντως και τσι τραματισμένους. Φωνές, κακό και βλαστημνιές το αίμα επαγώναν
και για μια μπουρμπουλιά νερό μπορεί να σε σκοτώναν.
‘ κατόν πενήντα βρίσκονται στην πόρτα του πολέμου,
κουράγιο, νου και φώτιση να τως-ε δίδεις, Θε μου,
που μάχονται σα ‘δράκοντες τη νύχτα και τη μέρα,
το όπλο δεν αφήνανε καθόλου από τη χέρα.

Απελπισμένοι οι έγκλειστοι για νέα παροχή βοήθειας, που δεν ερχόταν, πίστεψαν τις υποσχέσεις του Χασάν για σεβασμό της ζωής τους και όταν σώθηκε το νερό, σώθηκε και το μπαρούτι, αποφάσισαν να παραδοθούν στα μέσα Φεβρουαρίου. Οι πρώτοι άνδρες που βγήκαν από το σπήλαιο σφάχτηκαν. Και συνεχίζει ο ιερέας Μανώλης Μπουνιαλέτος

Σκιας πεντακόσα τα κορμιά στο χώμα πεταμένα,
άταφα, αλειτρούητα, κατακομμαθιασμένα.

Όλος ο τόπος γύρω από το σπήλαιο μέχρι και το χωριό αιματοβαμμένος, αιματοπότιστος, χώμα και βράχοι, λόφοι και λαγκαδιές. Δεν υπήρχε πατημασιά που να μην την είχε βρέξει το αίμα.

Οι γέροντες οδηγήθηκαν στον κάμπο Γραμπέλες έξω από τη Νεάπολη όπου ποδοπατήθηκαν από το ιππικό. Με τα κεφάλια τους οι Αιγύπτιοι έστησαν πυραμίδα. Οι περισσότερες κοπέλες προτίμησαν το θάνατο και έπεσαν σε βάραθρα, στέρνες και πηγάδια κατά τη διαδρομή από τη Μίλατο στη Νεάπολη. Το Ζάλογγο επαναλαμβάνεται στο Μεραμπέλλο. Πολλοί αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στη Σπιναλόγκα. Οι άντρες κατακρεουργήθηκαν από τον αιμοσταγή Μπερμπάνη και οι νέες γυναίκες και τα παιδιά κατέληξαν στο σκλαβοπάζαρο της Αλεξάνδρειας.

Και τσ’ άλλους τσι πλια άμοιρους στο δρόμο τσι οδηγούνε,
τσι δέρνουν, τσι σκοτώνουνε και τσι καταφρονούνε.
Κοπέλες ατιμάζουνε, γέρους ποδοπατούνε,
άντρες, γυναίκες και παιδιά ωσάν τα ζα λαλούνε.
Δεν το βαστά τ’ αθρώπου η ψη -θάνατε κάμε χάρη-
να βλέπει αδέρφια και παιδιά δεμένους στο παζάρι.
Άλλοι πουλιούνται σαν τ’ αρνιά κι άλλοι σαν τα μουλάρια
κορίτσια μοσχανάθρετα, λεβέντες παλικάρια
σκλάβοι για πάντα χάνονται, κλαίνε δικοί και φίλοι,
παρηγοριά πού να βρεθεί και λάδι στο καντήλι.
Μίλατος όμορφο χωργιό τι σου ‘μελλε να γίνεις,
να χάσεις τσι αθρώπους σου, στη μοναξιά να μείνεις.

Η επανάσταση συνεχίστηκε από το 1824 με τη μορφή κλεφτοπολέμου, λίγοι έμειναν να συντηρούνε τη φλόγα. Αρκετά παλληκάρια της Κρήτης πήγαν και πολέμησαν στο Μεσολόγγι, στ’ Ανάπλι και στο Φάληρο. Η επανάσταση αναζωπυρώθηκε το φθινόπωρο του 1827, ενώ το 1828 ο τουρκικός όχλος σφαγιάζει 800 αμάχους στο Ηράκλειο. Είναι ο περίφημος Αρπεντές του Αγριολίδη. Τα δύο αυτά χρόνια οι Κρήτες κυριαρχούν στην ύπαιθρο. Νικητές στα πεδία των μαχών περίμεναν τη δικαίωση των μεγάλων, μακροχρόνιων και πολυαίμακτων αγώνων τους.

Το 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου οι Μεγάλες Δυνάμεις άφησαν την Κρήτη έξω από τα όρια του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους. Το νησί παραχωρήθηκε από την Τουρκία στην Αίγυπτο ως αντάλλαγμα των προσφερθέντων εκδουλεύσεων. Οι Κρήτες αγανακτούν και διαμαρτύρονται.

Δέκα χρόνια αγώνες κι όμως παραμένουν σκλάβοι, αλλάζοντας μόνο δυνάστη. Αιγύπτιο αντί για Τούρκο.

Θα ακολουθήσουν επτά ακόμη νέες εξεγέρσεις, νέοι αγώνες για την ελευθερία και την Ένωση!

Οι επαναστάσεις του 19ου αιώνα

Ολόκληρος ο 19ους αιώνας ήταν για τους Κρήτες προγόνους μας αιώνας επαναστάσεων, αιώνας εθελοθυσιών, για τα ιερά και τα όσια για τις ύψιστες αξίες, τη γλυκιά ελευθερία και την πολυπόθητη Ένωση. Η Ένωση ήταν η μεγάλη κραυγή, η οδηγήτρα των αγώνων της Κρήτης.

Κι αν τώρα θεωρούμε τη Λευτεριά δεδομένη, τα χρόνια εκείνα απαίτησε ποταμούς αιμάτων και όμβρους δακρύων για να κατακτηθεί. Αμέτρητες θυσίες, ζωές νέων ανθρώπων, υλικές καταστροφές αποκαΐδια γκρεμισμένες σκεπές σπιτιών και γκρεμισμένα όνειρα, ξεριζωμοί και προσφυγιά, επιστροφή στα πάτρια και νέους αγώνες, επανεκκίνηση από το μηδέν, ένας διαρκής, αέναος αγώνας για τ’ όνειρο της λευτεριάς. Η Κρήτη βρισκόταν υποταγμένη όχι από το σθένος αλλά από τον αντίπαλο αριθμό.

Το χρέος μας σήμερα

Σ’ αυτό το ιστορικό μεταίχμιο, γινόμαστε μνήμονες του παρελθόντος, αφυπνιζόμαστε, ανατρέχουμε να αναβαπτιστούμε στις αξίες και τα ιδανικά του ’21. Ερχόμαστε να αναβαπτιστούμε σ’ έναν μαρτυρικό τόπο, στη Μίλατο, εκεί σ’ αυτό το σπήλαιο που το Φλεβάρη του 1823 χτύπησε δυνατά η καρδιά της Κρήτης. Χτύπησε δυνατά η καρδιά της Ελλάδας. Εκεί που οι νικημένοι της στιγμής, γίνηκαν νικητές στην αιωνιότητα.

Ευλαβείς προσκυνητές λοιπόν σήμερα στη Μίλατο, αύριο στην Κριτσά μεθαύριο στο Οροπέδιο. Στα ολοκαυτώματα ψυχών και σωμάτων που συγκίνησαν τον κόσμο και δημιούργησαν ισχυρό ρεύμα Φιλελληνισμού στην Ευρώπη. Κλίνουμε νοερά το γόνυ ακριβώς μπροστά στα ιερά κόκκαλα των αθάνατων νεκρών μας και υψώνουμε με ευγνωμοσύνη το νου και την καρδιά μας στους ελευθερωτές, στους ήρωες και μάρτυρες των ηρωικών αγώνων του 1821 και των επικών κρητικών επαναστάσεων του 19ου αιώνα που ακολούθησαν.

Ατενίζουμε με υπερηφάνεια τη δόξα να φτερουγίζει στα Λευκά όρη, στον Ψηλορείτη, στα Λασιθιώτικα όρη, στα βουνά της Σητείας, στις κορφές της Σελένας και της Καβαλαράς, στα πλάγια του Αναύλοχου για να στεφανώσει τους άντρες τους φανήσιμους, τους καστροπολεμάρχους. Κρατάμε μέχρι τώρα αυτά που μας παράδωσαν και τους υποσχόμαστε ότι είμαστε έτοιμοι και στο μέλλον να υποστούμε κάθε θυσία για να υπερασπιστούμε τα όσια και τα ιερά της φυλής.

Να καταπολεμήσουμε τη διχόνοια κάνοντας πράξη την ομόνοια, την ενότητα και την αδερφοσύνη, να διατηρήσουμε τις παραδόσεις μας, να ενισχύσουμε την εθνική μας ταυτότητα, να υπερασπιστούμε την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Διδάσκοντας στα παιδιά μας την Ιστορία της Κρήτης μας που δεν την γνωρίζουν γιατί δεν υπάρχει στα σχολικά εγχειρίδια. Γιατί σ’ αυτούς τους καιρούς της παγκοσμιοποίησης, ομογενοποίησης, του τάμπλετ και της επίπλαστης ευμάρειας η αμάθεια είναι ο μεγάλος ύπουλος εχθρός.

Πρώτιστη επιταγή και εθνικό μας πρόταγμα είναι η διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, των αξιών και της ιερή τους παρακαταθήκης ως κόρης οφθαλμού. Το άναμμα των κεριών στο μανουάλι της μνήμης τους. Χρέος μας να ρίχνουμε άφθονο λάδι στο καντήλι της θυσίας τους για να συντηρήσουμε τη φλόγα που θα φωτίζει και θα οδηγεί τα βήματά μας στο δρόμο της αρετής, της προόδου και της ευημερίας.

*Ο Μανόλης Κ. Μακράκης είναι διδάκτορας Παν/μείου Ιωαννίνων, συγγραφέας και Δ/ντής του Δημοτικού Σχολείου Ελούντας

Διαβάστε επίσης

Ηράκλειο: Αναζητεί αυτόν που τον τράκαρε κι έφυγε χωρίς να αφήσει σημείωμα! 

Ηράκλειο: Mακριά από σύζυγο και κόρες με απόφαση δικαστηρίου 

Ηράκλειο: Ανήλικη τουρίστρια κατήγγειλε τον βιασμό της σε μπαρ στα Μάλια