Ο Μινωικός Κόσμος ως Αδιάσπαστη Ενότητα Ευθύνης – Eξι διαδόσεις και μια διάσωση

Του Γιώργη Α Καλομοίρη – Το θέρος του 2025 αφήνει ήδη στην Κρήτη το δικό του αποτύπωμα για τις «μινωικές αρχαιότητες» του νησιού, σε ένα ξύπνημα μεταξύ ενθουσιασμού και αγωνίας. Κοινό σημείο είναι πως κάτι ξυπνά, με την ελπίδα να μη σκεπαστεί ξανά από το πάπλωμα της αδράνειας και της άφεσης στην τύχη του.

Έξι παλάτια, έξι ανακτορικά κέντρα απ’ τη Σητεία μέχρι τα Χανιά, σπαρμένα στην Κρήτη ως κόμβοι μιας δικτύωσης που ένωνε κάποτε θάλασσες με ακτές, βουνά με πεδιάδες και πόλεις με χωριά.

Ο «Μινωικός Πολιτισμός» κατέκτησε μερικές χιλιετίες ύπαρξης και επέκτασης στο νησί και εκτός αυτού, δια των θαλασσίων οδών, για να φτάσει σε μας σήμερα μέσα από κομμάτια που συμπληρώνουν αργά και σταθερά το περίγραμμα του κόσμου που δημιούργησε.

Για να αντιληφθούμε τι δεν ξέρουμε γι’ αυτόν τον κόσμο, ας φέρουμε στο μυαλό μας πως ένας μόλις αιώνας της κλασικής Αθήνας έδωσε στο σήμερα τόση γνώση που αποκωδικοποιεί την ακμή, την παρακμή, το πνεύμα και την καθημερινότητα της ιστορικής αυτής πόλης-κράτους.

Η πλήρης δηλαδή αντίθεση με εδώ, όπου κάθε εύρημα έχει ξεχωριστή σημασία στην αδιάκοπη προσπάθεια απόκτησης γνώσης ώστε να γραφούν αράδες προϊστορίας στη «βίβλο» του «Μινωικού Παρελθόντος» που παραμένει εν πολλοίς άγνωστη.

Τα έξι παλάτια μοιάζουν σήμερα να «ξεκουρνιάζουν» από τις αρχαιολογικές τους θέσεις, για να βρεθούν στο πολυαναμενόμενο δείπνο της αναγνώρισης, της ανάδειξης, μα πάνω απ’ όλα, της προστασίας από την UNESCO.

Μια πρόταση δομημένη με προοπτική και σκέψη, ανοικτή στη συμπερίληψη και στην εξέλιξη, η οποία στη βάση της δεν αντιμετωπίζει τον Μινωικό Πολιτισμό ως άθροισμα μνημείων, αλλά ως πολιτισμική ενότητα που στρέφεται και ξανασυστήνεται στην Παγκόσμια Κοινότητα.

Αναμφίβολα, ένα σημαντικό βήμα έγινε. Όμως η ευθύνη της παραπάνω ένταξης είναι μεγαλύτερη από δω και πέρα, απαιτώντας ένα άλμα ετοιμότητας μεγαλύτερο από τη φθορά που παρουσιάζει η ίδια η συντήρηση ορισμένων αρχαιολογικών χώρων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Κνωσσό.

Κι εδώ έρχεται η αποκωδικοποίηση της ευθύνης, μιας ευθύνης στηριγμένης στην τριπλή έλικα πολιτείας, επιστήμης και κοινωνίας – κοινοτήτων πολιτών.

Από αυτήν πηγάζουν ο λόγος, η επιμέλεια και η πράξη που θα καθορίσουν τη διαχείριση, τη διάσωση και τη διάδοση των αρχαιολογικών χώρων που μας χαρίζει απλόχερα ο τόπος.

Περίπου το ίδιο διάστημα, ένα ζήτημα ξεχωριστής σημασίας αναδύθηκε από τη γη του τόπου, μέσα από τη σωστική ανασκαφή του λόφου Παπούρα στο Καστέλι Πεδιάδος, στο πλαίσιο των εκτεταμένων εργασιών για το Νέο Διεθνές Αεροδρόμιο της Κρήτης. Ένα μοναδικό εύρημα αρχιτεκτονικής, λειτουργίας και σκοπού ήρθε στο φως από τους αρχαιολόγους, θυμίζοντάς μας ξανά πόσα δεν ξέρουμε ακόμα για τον πολιτισμό των αρχαίων Κρητών.

Μια μνημειώδης κυκλική λιθόκτιστη κατασκευή, η οποία μας επιφυλάσσει έναν ανεξερεύνητο πλούτο ως κλειδί γνώσης σε ένα ακόμη κεφάλαιο για τον ίσως πιο μυστηριώδη πολιτισμό της ευρωπαϊκής Ηπείρου.

Η ανασκαφή ενός νέου αρχαιολογικού τοποσήμου για την Κρήτη ήρθε ως δώρο από τα σπλάχνα της κρητικής γης, στην επιφάνεια ενός τόπου που αλλάζει ραγδαία, υπενθυμίζοντάς μας την αναγκαιότητα σύνδεσης του χώρου με τον χρόνο.

Μια σύνδεση όχι ως αντιεπιστημονικό αποτέλεσμα σύγκρισης, αλλά ως σύγκλιση και συνάφεια θέσεων και στρατηγικής, ικανής για μια εναλλακτική πρόταση διαχείρισης σε όσα κομμάτια συμβάλλουν στη συμπλήρωση του Μινωικού μας παζλ.

Ευρήματα όπως το οικοδόμημα του λόφου Παπούρα, στο δοκιμασμένο Καστέλι Πεδιάδος, δεν γίνεται να θυσιάζονται σε έναν ξέφρενο εκσυγχρονισμό, ακόμα κι αν χρειαστεί να «θυσιαστούν» χρόνος, ταχύτητα και πιθανές νέες απαλλοτριώσεις για την υλοποίηση των μεγάλων έργων του νησιού.

Ως τόπος, συνολικά, έχουμε ανάγκη από πολιτικές αισθητικής ενσωμάτωσης, οι οποίες να προσδιορίζονται από την ηθική, τον σεβασμό και την ισορροπία μεταξύ φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, απορρίπτοντας τόσο τη λογική του “συρματοπλέγματος” όσο και του “πλεξιγκλάς”.

Το παράδειγμα των Ιταλών στη γειτονική μας χώρα και στην περιφέρεια Μάρκε είναι αντιπροσωπευτικό ως προς το πώς η αισθητική του τόπου αποκλείει παρεμβάσεις ικανές να παραμορφωσουν και να αλλοιώσουν την εικόνα που κληρονομήσαν

Η άρνηση διαδοχικών επενδύσεων τεράστιων κεφαλαίων για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας σε αμπελώνες και τοπία που έχουν αποτυπωθεί και εμπνεύσει εικαστικά την Αναγέννηση, δημιουργεί ένα σημαντικό σύγχρονο προηγούμενο ως προς την αντιμετώπιση όχι μόνο των μνημείων, αλλά και του τόπου που τα περιβάλλει.

Μια ουσιαστικά αδιαπραγμάτευτη αρχή αντιμετώπισης του περιβάλλοντος χώρου ως μνημείου συνύπαρξης φυσικού και πολιτιστικού αποθέματος, ενσωματωμένου στη σύγχρονη κοινωνία.

Την ίδια στιγμή, στη χώρα μας, ένα μοναδικό αρχαιολογικό εύρημα μετατρέπεται σε σημείο διχογνωμίας για το αν μπορεί να συνυπάρχει στην ίδια έκταση με ολόκληρες αεροπορικές εγκαταστάσεις, χάριν της ταχύτητας, των πιθανών επιπλέον απαλλοτριώσεων και, τελικά, του οικονομικού κόστους.

Εδώ είναι όμως που ο μοχλός της κοινωνίας και των κοινοτήτων είναι ο πιο κρίσιμος και καθοριστικός, ώστε οι αποφάσεις να πάρουν έναν άλλο ρου, σε ό,τι μέχρι πρότινος φάνταζε προδιαγεγραμμένη ιστορία.

Εδώ έρχεται και η ευθύνη της κοινωνίας των πολιτών να δείξει τον ενεργό ή ανενεργό ρόλο της στο πώς φαντάζεται τους τόπους στους οποίους ζει και δραστηριοποιείται.

Η απόφαση άλλωστε για τη Διεθνή Προστασία και Ανάδειξη του Μινωικού Πολιτισμού σε ένα παγκόσμιο κοινό και πλέγμα από την UNESCO αυτό υπαγορεύει: ενεργές κοινότητες ως διαχρονικούς φύλακες του φυσικού και πολιτιστικού τους αποθέματος. Ποια θα είναι η εξέλιξη θα φανεί. Γεγονός όμως είναι, όπως έχει γράψει η νεότερη ιστορία, πως η αρχή έγινε, ο πάγος έσπασε και ο δρόμος χαράχτηκε.

Ο Γιώργης Α Καλομοίρης, Αρχαιολόγος , Επιμελητής Πολιτιστικού Οργανισμού Androidus-Αργαστήρι