Ο πίνακας του Ελ Γκρέκο «Η Κοίμηση της Θεοτόκου» που βρίσκεται στη Σύρο

Η ιστορία πίσω από την εικόνα 

Η «Κοίμηση της Θεοτόκου» είναι πλέον, ένα από τα τρία βεβαιωμένα έργα της πρώιμης περιόδου του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.

Πώς ανακαλύφθηκε η εικόνα

Την 1 Απριλίου 1983 γίνεται η πρώτη έρευνα από τον αρχαιολόγο και βυζαντινολόγο Γεώργιο Μαστορόπουλο, στις εικόνες και στα κειμήλια του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Ερμούπολη. Μία από τις εικόνες που ελέγχει είναι αυτή της «Κοίμησης της Θεοτόκου», η οποία, έχει φθαρεί από το πέρασμα του χρόνου και το μόνο που διακρίνεται είναι η μορφή της Παναγίας στο νεκρικό κρεβάτι. Κατά τη διάρκεια του πρόχειρου ελέγχου και μετά από έναν αρχικό καθαρισμό της εικόνας, στο μέσο του κάτω μέρους της εικόνας διακρίνει κάποια γράμματα: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο δείξας».

Η εικόνα μεταφέρεται με μεγάλη προσοχή για μελέτη και συντήρηση στην Αθήνα. Ο ενθουσιασμός είναι ήδη πολύ μεγάλος, με την τότε υπουργό Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη, να δημοσιεύει σχετική ανακοίνωση.

Το χρονικό μετά την ανακάλυψη

Αφού οι αρχικές προβλέψεις επιβεβαιώνονται, ότι πρόκειται πράγματι για έναν από τους πρώτους και άγνωστους μέχρι τότε πίνακες ζωγραφικής του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, της πρώιμης περιόδου, δηλαδή της εποχής πριν φύγει από την Ελλάδα. Αποφασίζεται η εικόνα να επιστρέψει εκεί όπου ανήκει, στον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Σύρο. Ο πίνακας βρίσκεται εκεί μέχρι σήμερα, ενώ, λόγω της σημασίας και της αξίας της, τα μέτρα ασφαλείας γύρω της είναι πολύ ισχυρά. Η αγιογραφία βρίσκεται εντοιχισμένη σε μάρμαρο, από πάνω της υπάρχει συναγερμός και ψηλά μια κάμερα ασφαλείας που καταγράφει κάθε κίνηση των επισκεπτών της.

Η καλλιτεχνική υπόσταση της εικόνας

Μετά τη συντήρηση και αποκατάστασή της, αναδείχτηκαν όλα τα χαρακτηριστικά της εικόνας και όλες οι μορφές της. Αναπαριστά την Κοίμηση της Θεοτόκου.

Ο πίνακας χωρίζεται σε δύο σκηνές. Στο κάτω μέρος η Παναγία απεικονίζεται στο νεκρικό κρεβάτι με τα χέρια σταυρωμένα, ενώ ο Χριστός γέρνει προς το μέρος της. Εκείνος κρατά στα χέρια του ένα φασκιωμένο μωρό, το οποίο, σύμφωνα με την παράδοση, συμβολίζει την ψυχή της. Δίπλα της στέκονται άγγελοι. Στο επάνω μέρος φαίνεται ξανά η Παναγία, αυτήν τη φορά στα σύννεφα, με τη συνοδεία αγγέλων, και λίγο πιο δίπλα ο απόστολος Θωμάς, σε στάση δέησης, να παραλαμβάνει τη ζώνη της.

Ενώ ο πίνακας εμφανίζει πάρα πολλά βυζαντινά στοιχεία, παρουσιάζει μερικά παραλλαγμένα χαρακτηριστικά που αργότερα θα κάνουν την τέχνη του Ελ Γκρέκο διάσημη παγκοσμίως. Ο εμφανής διαχωρισμός γης και ουρανού, πράγμα ιδιαίτερα σπάνιο στις υπόλοιπες αγιογραφίες βυζαντινής τέχνης που απεικονίζουν την Κοίμηση της Θεοτόκου, και οι κινήσεις των μορφών, που είναι πιο έντονες και πιο «πλαστικές» από τις συνήθως αυστηρές του Βυζαντίου, είναι τα πιο εμφανή.

Η σημασία του πίνακα της «Κοίμησης της Θεοτόκου» του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου είναι πολύ μεγάλη. Θεωρείται ένα από τα τρία βεβαιωμένα έργα της πρώιμης περιόδου, μαζί με τον «Ευαγγελιστή Λουκά που ζωγραφίζει την Παναγία» και την «Προσκύνηση των Μάγων», ενώ έχει ταξιδέψει μέχρι το Τολέδο για τη μεγάλη έκθεση με αφορμή τα 400 χρόνια από τον θάνατό του. Πολλοί αναλυτές, μάλιστα, υποστηρίζουν πως η «Κοίμηση της Θεοτόκου» έχει κοινά στοιχεία με την «Ταφή του κόμη του Οργκάθ», έναν από τους «λαμπρότερους πίνακες που υπάρχουν στην Ισπανία».

Πώς βρέθηκε η εικόνα στη Σύρο

Το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι έφεραν στη Σύρο οι Ψαριανοί μετά την καταστροφή του νησιού και τη σφαγή των κατοίκων από τον οθωμανικό στρατό τον Ιούνιο του 1824, τρία χρόνια μετά την κήρυξη της Επανάστασης.

Όσοι επέζησαν μπήκαν στα καράβια και κατευθύνθηκαν προς τις Κυκλάδες, με τη Σύρο να αποτελεί τελικό προορισμό για αρκετούς από αυτούς, καθώς το νησί εκείνη την περίοδο ήταν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς σταθμούς της χώρας. Η ίδια η εκκλησία στην οποία βρίσκεται σήμερα ο πίνακας του Ελ Γκρέκο χτίστηκε από τους Ψαριανούς πρόσφυγες, γι’ αυτό και, εκτός από Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, λέγεται και «εκκλησία των Ψαριανών».

Διαβάστε επίσης:

Δεκαπενταύγουστος: Πώς θα κινηθούν τα ΜΜΜ

Tι τρώνε οι Έλληνες – ανά περιοχή – τον Δεκαπενταύγουστο;

Καλή Παναγιά: Πόσο σωστή ή λάθος είναι η ευχή που έχει καθιερωθεί για τον Δεκαπενταύγουστο;

Αργία 15 Αυγούστου: Αυτά ισχύουν για αποδοχές, ρεπό και άδεια των εργαζομένων

Κοίμηση της Θεοτόκου: Τι γιορτάζουμε τον Δεκαπενταύγουστο

Δεκαπενταύγουστος: Τι να στείλω σε αυτούς που γιορτάζουν σήμερα – Οι καλύτερες ευχές

15 Αυγούστου 1940: Σαν σήμερα ο τορπιλισμός της «Έλλης» στην Τήνο