Δείτε ποια είναι τα πιο συχνά λάθη

Με αφορμή τη σημερινή ημέρα μητρικής γλώσσας το Newsbomb.gr συγκέντρωσε μερικά από τα συχνότερα λάθη που γίνονται τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο και δίνει... εξηγήσεις. Παράλληλα, η φιλόλογος και καθηγήτρια βελτίωσης λόγου και δημόσιας ομιλίας Ιωάννα Κουρκούδιαλου μιλάει στο Newsbomb.gr και δίνει ετυμολογικές διασαφηνίσεις για πολλά γραμματικά, συντακτικά και ορθογραφικά… ατοπήματα.

Διεθνής Ημέρα Μητρικής Γλώσσας
Η Διεθνής Ημέρα Μητρικής Γλώσσας είναι μια παγκόσμια εορτή που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Φεβρουαρίου. Καθιερώθηκε από τη Γενική Συνέλευση της UNESCO στις 17 Νοεμβρίου 1999 και επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο από τον Φεβρουάριο του 2000. Σκοπός της ημέρας είναι να προωθήσει τη γλωσσική και πολιτιστική πολυμορφία, την πολυγλωσσία και τη διάσωση των ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών.

Κατ’ αρχήν και κατ’ αρχάς
Το «κατ’ αρχήν» σημαίνει κατά βάση, στα βασικά σημεία, ενώ το «κατ’ αρχάς» σημαίνει αρχικά, στην αρχή, εξηγεί στο Newsbomb.gr η Ιωάννα Κουρκούδιαλου και επικαλείται το παράδειγμα: Κατ’ αρχήν συμφωνούμε, ας δούμε τις λεπτομέρειες (δηλαδή: Στα βασικά σημεία συμφωνούμε, ας δούμε τις λεπτομέρειες). Και το παράδειγμα: Κατ’ αρχάς έχουμε να πάμε στη δουλειά, μετά θα βγούμε βόλτα (δηλαδή: Αρχικά έχουμε να πάμε στη δουλειά…)

Η προστακτική έγκλιση δεν παίρνει αύξηση
Παράγγειλέ μου έναν καφέ (κι όχι παρήγγειλέ μου έναν καφέ) – Ωστόσο: Ο Γιώργος παρήγγειλε καφέ (εδώ το ρήμα είναι οριστικής έγκλισης παρελθοντικού χρόνου).

Αυτό συμβαίνει διότι, όπως εξηγεί η κα Κουρκούδιαλου η προστακτική έγκλιση δεν διατηρεί την αύξηση (είτε χρονική είτε συλλαβική) σε όλους τους χρόνους της. Η αύξηση υφίσταται μόνο στην οριστική έγκλιση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: Επανάλαβε, διότι δεν άκουσα (όχι επανέλαβε).

Εξ απαλών ονύχων
Η φράση σημαίνει: από την παιδική ηλικία, από τότε δηλαδή που τα νύχια (οι όνυχες) των παιδιών είναι απαλά. Δεν σημαίνει: επιδερμικά. Παράδειγμα: Γνωρίζω μουσική εξ απαλών ονύχων (δηλαδή: Γνωρίζω μουσική από τότε που ήμουν παιδί – και όχι: γνωρίζω μουσική αλλά όχι πολύ καλά)

Το μαρτύριο των τριγενών και δικατάληκτων
Δεν είναι λίγοι όσοι ταλαιπωρούνται με τα τριγενή και δικατάληκτα επίθετα (π.χ ο κακοήθης, η κακοήθης, το κακόηθες). Η Ιωάννα Κουρκούδιαλου εξηγεί πως ο τόνος στο ουδέτερο γένος «ανεβαίνει» στην προπαραλήγουσα συλλαβή διότι η λήγουσα είναι βραχεία. Επισημαίνει όμως, πως κάτι τέτοιο δεν χρειάζεται να καταστρατηγεί τους κανόνες τονισμού, πράγμα που σημαίνει ότι στη γενική πτώση ο τόνος (στο ουδέτερο γένος «κατεβαίνει», δηλαδή: του κακοήθους.

Ο επικεφαλής, του… Κι όμως είναι επίρρημα
Στη συνέχεια, η Ιωάννα Κουρκούδιαλου καταπιάνεται μ’ ένα εξίσου συχνό λάθος που συμβαίνει, τη λέξη επικεφαλής. «Είναι ο επί της κεφαλής και είναι επίρρημα. Συνεπώς είναι άκλιτο». Παραδείγματα: Επικοινώνησα με τον επικεφαλής της Αστυνομίας / Οι συστάσεις του επικεφαλής της Πυροσβεστικής.

Το λάθος της θερμοκρασίας – Υπό… το μηδέν
Η Ιωάννα Κουρκούδιαλου υπενθυμίζει πως η πρόθεση υπό συντάσσεται με γενική πτώση για να δείξει το ποιητικό αίτιο (προϋπόθεση η παθητική φωνή), δηλαδή από ποιον συνέβη κάτι. «Όταν όμως θέλουμε να δείξουμε μια υλική ή ιδεατή θέση τότε συντάσσεται με αιτιατική». Παράδειγμα: Κάποιες μέρες του χειμώνα η θερμοκρασία είναι υπό το μηδέν».

Απαθανατίζω – Αποθανατίζω
«Πρόκειται για συχνό λάθος που προκαλεί σύγχυση στο νόημα. Λέμε: η φωτογραφία απαθανάτισε μια όμορφη στιγμή, δηλαδή νίκησε τον θάνατο, την έκανε αθάνατη. Έχουμε δηλαδή το στερητικά α- πριν από το ρήμα. Το αποθανατίζω σημαίνει κατά κάποιον τρόπο: οδηγώ κάποιον στον θάνατο, τον αποτελειώνω».

Στον επόμενο τόνο η ώρα θα είναι… μία
Συμβαίνει συχνά και έχει διαφοροποίηση στον προφορικό και στον γραπτό λόγο. Η Ιωάννα Κουρκούδιαλου εξηγεί πως το σωστό ειναι: Στη μία (στη 1) η ώρα. Και επίσης: Στη μιάμιση (στη 1,5). Όχι στις μία. Ωστόσο στον γραπτό λόγο αν πρόκειται για την αντίστοιχη μεσημβρινή ώρα (13:00) μπορούμε να γράψουμε: Στις 13:00, διότι πρόκειται για τη 13η ώρα της ημέρας. Στον προφορικό όμως το σωστό είναι: Στη μία!

Δεν είχα ενημερωθεί, ήμουν… ανημέρωτος (!)
«Το σωστό είναι ανενημέρωτος! Είναι αυτός που δεν είχε ενημερωθεί, δεν είχε λάβει γνώση για κάτι. Το ανημέρωτος δηλώνει την έλλειψη ήμερης συμπεριφοράς (εκ του ρήματος ημερώνω)».

Έχω πολλά χρήματα, αλλά δεν είμαι ζάμπλουτος. Είμαι… ζάπλουτος!
«Το συγχέουν πολλοί με το πάμπλουτος (παν + πλούτος), όπου το τελικό ν πριν το χειλικό σύμφωνο π, θα μετατραπεί σε μ. Ωστόσο το ζάπλουτος είναι από το μόριο ζα και τον πλούτο», εξηγεί η κα Κουρκούδιαλου.

Με πολλή αγάπη
«Είναι συχνό φαινόμενο να γράφουμε: με πολύ αγάπη. Είναι λάθος διότι συνοδεύεται θηλυκό ουσιαστικό, άρα χρειάζεται κι ένα θηλυκό επίθετο. Συνεπώς το σωστό είναι: με πολλή αγάπη. Για να γίνει πιο εύκολα, θα δώσω ένα κολπάκι. Όπου το “πολλή” μπορεί να αντικατασταθεί με το “αρκετή”, τότε γράφουμε “πολλή”, όπου μπορεί να αντικατασταθεί με το “αρκετά”, τότε γράφουμε “πολύ” (επίρρημα)».

Αβγό ή αυγό και αφτί ή αυτί
Οι απόψεις διίστανται και ακόμη και τα επίσημα λεξικά δεν φαίνεται να συγκλίνουν καθώς για το κάθε επιχείρημα ετυμολογίας φέρει ένα αντεπιχείρημα. Πρόκειται για όρους που κάποια στιγμή η ακαδημία της χώρας οφείλει να πάρει θέση και να δώσει μία κοινή γραμμή. Ωστόσο μέχρι να αφομοιωθούν, θα πάρει καιρό και μέχρι τότε θα υπάρχει και η αντίθεση γραφή.

Πού, πώς – Ο τόνος κάνει τη διαφορά
Όταν οι δύο αυτές λέξεις ρωτούν τότε πρέπει οπωσδήποτε να τονίζονται, ακόμη και σε πλάγια ερώτηση. Αν το «που» είναι επίρρημα, αντωνυμία ή σύνδεσμος (για ευκολία αντικαθίσταται με τη φράση «το οποίο») δεν τονίζεται, όπως και το πως όταν είναι σύνδεσμος (μπορεί να αντικατασταθεί με το «ότι») δεν παίρνει τόνο.

Παραδείγματα: «Για πού το βάλατε;» – «Πώς ήταν η μέρα σου;» και «Πήρα ένα αναψυκτικό που (το οποίο) ήταν πολύ παγωμένο» – «Ξέρω, πως (ότι) αυτό που θα ακούσεις θα σε τρομάξει».

Όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει… – Το λάθος της διαπαιδαγώγησης
Λέγεται συχνά από γονείς που θέλουν να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους. Λέγεται «όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος», δηλαδή αν το παιδί δεν παίρνει από λόγια τότε θα πάρει από ξύλο. Κι όμως είναι λάθος! Η φράση είναι «ὃν οὐ τύπτει λόγος οὐδὲ ῥάβδος» (δηλαδή: σε όποιον δεν πιάνει ο λόγος δεν πιάνει ούτε το ξύλο).

*Σημείωση: Τα παιδιά δεν τα χτυπάμε!

Με την κυριολεκτική σημασία…
Όταν λέμε “με την κυριολεκτική σημασία”, να το εννοούμε και με την κυριολεκτική σημασία. Είναι λάθος να λέγεται: «Οι διασώστες χτένισαν την περιοχή με την κυριολεκτική σημασία». Χτενίζεται η περιοχή;

Οι στύλοι του Ολυμπίου Διός και οι… επιτύμβιες στήλες
Μέχρι και σε χάρτες υπάρχει το «οι στήλες του Ολυμπίου Διός», που δείχνουν το αντίστοιχο μνημείο στο κέντρο της Αθήνας, ωστόσο το σωστό είναι «οι στύλοι του Ολυμπίου Διός καθώς πρόκειται για κίονες ναού (κολόνες). Η λέξη «στήλη» αναφέρεται στις επιτύμβιες στήλες ή σε πέτρινες στήλες με χαραγμένους νόμους και ψηφίσματα.

Δέστε τους εκεί πώς περπατούν
Αφού περπατούν πώς γίνεται να τους δέσουμε; Το λάθος έγκειται στην προστακτική. Το δέστε είναι προστακτική του ρ. δένω. Το σωστό λοιπόν είναι: Δείτε τους εκεί πώς περπατούν (προστακτική αορίστου του ρ. βλέπω).

βιβλια pexels

Τα συχνότερα ορθογραφικά λάθη

Τριάμισι χρόνια, τρεισήμισι μέρες (όχι τρεισήμισι χρόνια, για τον ίδιο λόγο που δε λέμε “τρεις χρόνια”).

Οι τύποι της ερωτηματικής αντωνυμίας ποιος είναι μονοσύλλαβοι και ΔΕΝ τονίζονται: ποιες, ποιοι, ποιους κ.λπ.
απ’ ό,τι (και όχι: απ’ ότι ούτε από ό,τι) π.χ. Απ’ ό,τι φαίνεται έχουμε να κάνουμε με περίπτωση κλοπής.
καθότι ή καθ’ ότι (και όχι: καθ’ ό,τι)
οτιδήποτε (και όχι: ο,τιδήποτε)
καθένας, καθεμιά (και όχι: κάθε ένας, κάθε μια)
μ’ εμένα, μ’ εσένα κλπ (και όχι: με μένα, με σένα)
παρ’ όλα αυτά (και όχι: παρόλα αυτά). Αλλά παρόλο.
διά (και όχι: δια [είναι δισύλλαβη]). Αλλά: για
το εδώλιο του κατηγορουμένου (και όχι: το ειδώλιο)
πληροίς, πληροί (και όχι: πληρεί)
ανήκε (και όχι άνηκε)
παρεμπιπτόντως (και όχι: παρεπιπτόντως)
ο μυς, οι μύες, τους μυς (και όχι: οι μυς, τους μύες)
όροφος αλλά διώροφος, τριώροφος, πολυώροφος
τα Θεοφάνια (όχι τα Θεοφάνεια) (η γιορτή της Ορθοδοξίας. Με “ι” όπως άλλες γιορτές π.χ τα Ίσθμια)
Δώσ’ μου (=δώσε μου) και όχι “δος μου” ούτε “δως μου”. (σημείωση: να τονίζεται)
περηφάνια (και όχι: περηφάνεια) αλλά υπερηφάνεια (και τα δύο σωστά, αλλά προσοχή στη διαφορετική κατάληξη). Και περιφανής.
Αϊ-Βασίλης, Αϊ-Γιώργης. Το “Αϊ” δεν τονίζεται, δεν γράφεται “Αη” και ακολουθείται πάντα από ενωτικό (“-).
γλυτώνω (εκ του εγλυτώνω) (και όχι γλιτώνω)

Περισσότεροι από έναν, έχω απαυδήσει, πριν από την έναρξη – Τα συχνά εκφραστικά λάθη

«Ευχαριστούμε όλους όσοι μας στήριξαν» (και όχι: «όλους όσους…» διότι είναι υποκείμενο στο ρήμα που ακολουθεί)
Περισσότεροι από έναν (και όχι: περισσότεροι από ένας)
Γίνονται όλοι δεκτοί ανεξαρτήτως ηλικίας (και όχι: ανεξαρτήτου ηλικίας).
Ενήργησα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μου (και όχι: στα πλαίσια).
πόσο πολλοί, τόσο πολλοί (και όχι: πόσοι πολλοί, τόσοι πολλοί)
Ο επικεφαλής, του επικεφαλής, τον επικεφαλής, οι επικεφαλής κ.λπ. (και όχι: τον επικεφαλή, του επικεφαλούς) Ομοίως του από μηχανής (και όχι του από μηχανούς)
«έχω απαυδήσει» (και όχι: «έχω απηυδήσει», αλλά: «απηύδησα», «είμαι απηυδισμένος»).
«Γενετικό υλικό» και όχι γεννητικό. Αλλά «προγεννητικός έλεγχος» και όχι προγενετικός
Εξοκέλλω και όχι εξοκείλλω. Αλλά εξόκειλα, θα εξοκείλω, έχω εξοκείλει.
Αποτείνομαι, μέλλ. θα αποταθώ (και όχι: αποτανθώ).
Το σωστό είναι «εκτίνω ποινή» και όχι «εκτίω ποινή». Παρομοίως, το σωστό είναι «αποτίνω φόρο τιμής» και όχι «αποτίω».
«Μέχρις αποδείξεως του εναντίου» και όχι «του εναντίον».
Επαναλαμβάνω (και όχι: ξαναεπαναλαμβάνω).
Πριν από την έναρξη (και όχι: πριν την έναρξη). Το «πριν» πρέπει να συνοδεύεται πάντοτε από το «από». Αντίθετα, το «μετά» πριν από έναρθρη αιτιατική καλύτερα να μη συνοδεύεται από το «από» (π.χ. «μετά το σχολείο», κι όχι «μετά από το σχολείο»)
Ψιλή κυριότητα (νομικός όρος) και όχι υψηλή κυριότητα.

Πότε βάζουμε σαν και πότε ως
Προσοχή στη διάκριση «σαν» και «ως»: το «σαν» χρησιμοποιείται για παρομοιώσεις, ενώ το «ως» χρησιμοποιείται για πραγματικές ιδιότητες.
Έτσι για παράδειγμα όταν αναφερόμαστε σε ενέργειες δικηγόρων, γιατρών κ.λπ. που έχουν σχέση με την άσκηση του επαγγέλματός τους, τότε λέμε “ενήργησε ως δικηγόρος”, “θεωρεί, ως γιατρός”. Για ανάλογες ενέργειες ατόμου που δεν ασκεί το επάγγελμα χρησιμοποιούμε το «σαν»: “μίλησε σαν δικηγόρος” (χωρίς να είναι), “τον φρόντισε σαν γιατρός”.
Σημειωτέον ότι το «ως» ακολουθείται από κατηγορούμενο που πρέπει να μπει στην κατάλληλη πτώση, π.χ. “η εκλογή του ως καθηγητή” (και όχι: “ως καθηγητής”), “οι ενέργειές του ως δικηγόρου”, “η γνωμάτευσή του ως ιατρού”.

βιβλιοθήκη βιβλία Πηγή: pexels

Κλίση και κλήση, σορός και σωρός, οδίνες και ωδίνες – Τα λάθη στα ομόηχα
έχω κλίση στη μουσική (κλίνω) – πήρα κλήση από το δικαστήριο (καλώ)
σύγκλιση απόψεων – σύγκληση συνεδρίου – σύγκλειση δοντιών
ετερόκλιτο ουσιαστικό – ετερόκλητο πλήθος
κλείνω την πόρτα – κλίνω το ρήμα
η εξάρτηση από τα ναρκωτικά (εξαρτώ) – η εξάρτυση του στρατιώτη (εξαρτύω) – η εξάρτιση του πλοίου (εξαρτίζω)
το τείχος της πόλης – ο τοίχος του σπιτιού.
η σορός του θα εκτεθεί σε λαϊκό προσκύνημα – ο σωρός από ξύλα
τι μέλλει γενέσθαι; – δε με μέλει τι θα γίνει
ο στίχος του ποιήματος – να παραταχθείτε σε τρεις στοίχους
φύλλο του δένδρου – το αρσενικό φύλο
το ψάρι σολομός – ο ποιητής Σολωμός
κήτος: μεγάλο θαλάσσιο θηλαστικό – κύτος: κοίλωμα, αμπάρι πλοίου
ψηλή γυναίκα – ψιλή κυριότητα/κλωστή/φωνή.
πολιτικό κόμμα – έπεσε σε κώμα
παραλείφθηκε το κεφάλαιο (από το παραλείπω) – παραλήφθηκε το δέμα (από το παραλαμβάνω)
απευθύνω έκκληση – έκλυση ηθών
Γάλλος (από τη Γαλλία) – γάλος (γαλοπούλα)
έγγειος, εγγειοβελτιωτικά έργα – έγκυος γυναίκα
μήτρα (του σώματος) – μίτρα (ιερατικό καπέλο)
λιμός (=πείνα) – λοιμός (=λοιμώδες νόσημα, πανώλη)
οδύνη=ψυχικός πόνος μεγάλης έντασης (γεν. των οδυνών), ωδίνες=πόνοι τοκετού (μόνο πληθ. / γεν. των ωδίνων). Οπότε η σωστή ορθογραφία είναι: η οδύνη του χωρισμού, οι ωδίνες του τοκετού.
κύρωση (=επικύρωση) δασικών χαρτών – κίρρωση ήπατος.
να ‘μαι (= να είμαι) π.χ. τι ώρα να ‘μαι σπίτι; – Να με (= δείτε με) π.χ. να με κι εγώ!
Άμεσα και αμέσως – Απλώς και απλά
Το άμεσα (τροπικό επίρρημα) δεν υποκαθιστά το αμέσως (χρονικό επίρρημα). Π.χ., «Η υπόθεση δεν τον αφορά άμεσα» (αλλά έμμεσα). «Να παρουσιαστεί αμέσως» (και όχι: άμεσα).
Απλώς: μόνο – Απλά: με απλό, ανεπιτήδευτο τρόπο. Π.χ. «Δεν είναι ζήτημα απλώς προσωπικό, αλλά μας αφορά όλους» (και όχι: απλά).

Λάθη σε λόγιες εκφράσεις
Υπέρ το δέον (και όχι: υπέρ του δέοντος).
Όσον αφορά το θέμα αυτό (και όχι: όσο αφορά στο θέμα αυτό.
υπό το μηδέν (και όχι: υπό του μηδενός)
οι στύλοι του Ολυμπίου Διός (και όχι: οι στήλες).
δίνω το «παρών» (και όχι: δίνω το παρόν.)
επί το έργον (και όχι: επί τω έργω)
θα ανοίξουν τον ασκό του Αιόλου (και όχι: τους ασκούς).
πόσω μάλλον (και όχι: πόσο μάλλον ή κατά πόσο μάλλον) – Επίσης, όχι πόσω δε μαλλον
Καταχωρώ και καταχωρίζω
Καταχωρώ σημαίνει υποχωρώ.
Καταχωρίζω σημαίνει διαχωρίζω/ταξινομώ – Η υπόθεση καταχωρίστηκε στο αρχείο (όχι καταχωρήθηκε). Επίσης: Η καταχώριση της υπόθεσης (και όχι η καταχώρηση της υπόθεσης)