Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο

Η ιστορία της Κρήτης από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες έως τη σύγχρονη εποχή

Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ιδρύθηκε το 1953 από την Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών. Για την στέγαση του Μουσείου παραχωρήθηκε από τα Ιδρύματα Α. & Μ. Καλοκαιρινού το νεοκλασικό διατηρητέο οίκημα Οίκος Ανδρέου και Μαρίας Καλοκαιρινού (1903), σύμφωνα και με την θέληση του διαθέτη.

Στόχος της ΕΚΙΜ, η οποία ίδρυσε και λειτουργεί το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ήταν και είναι η διαφύλαξη και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κρήτης από τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους ως τη σύγχρονη εποχή. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε σταδιακά, με περισυλλογές, αγορές και δωρεές αντικειμένων, καθώς και με την παρακαταθήκη αντικειμένων από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Το Ιστορικό Μουσείο διαπνεόταν εξαρχής από ένα πνεύμα πρωτοπορίας. Οι διαδοχικές επεκτάσεις του Μουσείου και οι πρόσφατες επανεκθέσεις με σύγχρονες μουσειολογικές αντιλήψεις και ηλεκτρονικές εφαρμογές συνέτειναν στην δημιουργία ενός ζωντανού Μουσείου, φιλικού για τον επισκέπτη, με τα σύγχρονα δεδομένα.

Σήμερα το ΙΜΚ προσφέρει μια σύνθετη εικόνα της Ιστορίας και της Τέχνης της Κρήτης από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ως τον 20ο αιώνα. Οι περιοδικές εκθέσεις κινούνται σε ένα ευρύ φάσμα, από την Βυζαντινή ως τη σύγχρονη τέχνη, την ανάδειξη κορυφαίων λογοτεχνικών μορφών της Ελλάδας (Ελύτης, Καζαντζάκης), την παρουσίαση μεγάλων ιστορικών γεγονότων από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντίστοιχα, τα διαρκώς εμπλουτιζόμενα εκπαιδευτικά προγράμματα, που προσφέρονται δωρεάν, αποτελούν δημιουργική πηγή μάθησης σε σχέση με τις Μόνιμες Συλλογές και τις Περιοδικές Εκθέσεις του Μουσείου. Διαλέξεις, επιστημονικά συμπόσια, προβολές ταινιών και παρουσιάσεις βιβλίων που γίνονται στο Αμφιθέατρο του ΙΜΚ συμπληρώνουν την λειτουργία του, καθιστώντας το έναν εξωστρεφή, πολύπλευρο, πολιτιστικό οργανισμού.

Το κτίριο του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Το διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο που αποτελεί την παλαιότερη πτέρυγα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης κατασκευάστηκε το 1903 ως οικία του Ανδρέα Λυσιμάχου Καλοκαιρινού, σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Τσαντηράκη. Οι οροφογραφίες με παραστάσεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας είναι έργο του Αντ. Στεφανόπουλου, «διακοσμητή της εν Αθήναις οικίας Κέλλενεκ».

Στην ίδια ακριβώς θέση υπήρχε από το 1870 οικία της οικογένειας Καλοκαιρινού, έργο του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου, η οποία πυρπολήθηκε κατά τα γεγονότα της 25ης Αυγούστου 1898. Μεταξύ των θυμάτων ήταν ο Λυσίμαχος Α. Καλοκαιρινός και άλλα μέλη της οικογένειας.

Κατά τη δεκαετία του 1970 το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, μετά από δωρεά οικοπέδου από τον Ανδρέα Γ. Καλοκαιρινό και με χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων Α. & Μ. Καλοκαιρινού, επεκτάθηκε με την ανέγερση νέας πτέρυγας, εγχείρημα συνδυασμού της μοντέρνας με την νεοκλασική αρχιτεκτονική. Η πτέρυγα αυτή συμπληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με προσθήκη ορόφου και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2004 με τη διαρρύθμιση Αιθουσών Περιοδικών Εκθέσεων και του «Αμφιθεάτρου Γιάννης Περτσελάκης» (με χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων Α. & Μ. Καλοκαιρινού και μέσω συγχρηματοδοτουμένων προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης).

Σήμερα η συνολική στεγασμένη εκθεσιακή επιφάνεια του Μουσείου είναι 1.500 τ.μ. κατανεμημένη σε 25 χώρους, που καλύπτουν ιστορία δεκαεπτά αιώνων. Το Μουσείο διαθέτει επίσης Βιβλιοθήκη, Πωλητήριο και Καφέ.

Το Αμφιθέατρο του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Το Αμφιθέατρο Γιάννης Περτσελάκης του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, χωρητικότητας 80 ατόμων, διαθέτει κλιματισμό, μικροφωνική εγκατάσταση με ασύρματα μικρόφωνα, βάθρο με γραφείο για δύο ομιλητές, φορητό υπολογιστή, προτζέκτορα και οθόνη για παρουσιάσεις. Σε αυτό διοργανώνονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα και οι εκδηλώσεις του Μουσείου, που περιλαμβάνουν ομιλίες, μικρά μουσικά σχήματα, προβολές ταινιών, ημερίδες και συνέδρια.

Το Αμφιθέατρο διατίθεται επίσης προς ενοικίαση για εκδηλώσεις τρίτων. Οι συμμετέχοντες στις εκδηλώσεις μπορούν ελεύθερα να περιηγηθούν στις μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις του Μουσείου και να απολαύσουν ένα coffee break στο Καφέ του ΙΜΚ που διαθέτει ένα μικρό εσωτερικό χώρο και 2 εξωτερικούς, το βορινό μπαλκόνι με θέα στη θάλασσα και την νότια αυλή του νεοκλασικού κτιρίου. Επίσης το ΙΜΚ διαθέτει πωλητήριο με εκδόσεις καθώς και αντικείμενα εμπνευσμένα από τα εκθέματά του.

Οι Συλλογές του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Με αφετηρία τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης παρουσιάζει στους επισκέπτες του την πολυτάραχη ιστορία του μεγάλου μεσογειακού νησιού ως τα μέσα του 20ού αιώνα. Χώρος προσανατολισμού του επισκέπτη σε αυτή τη μακρά περίοδο συναρπαστικών μεταβολών, η εισαγωγική αίθουσα του Μουσείου προσφέρει βασικές πληροφορίες για τις μεγάλες ιστορικές φάσεις της Κρήτης αξιοποιώντας αντικείμενα, χάρτες, βιβλία (ορισμένα από τα οποία ξεφυλλίζονται επί τόπου μέσω ipad) και εικονογραφικό υλικό, χαρακτηριστικά της κάθε εποχής. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην περίοδο της Ενετικής κυριαρχίας, καθώς τα μνημεία της συγκεκριμένης αυτής εποχής αποτελούν, σήμερα ακόμη, σημεία αναφοράς για την επίσκεψη του νησιού.

Ειδικά για το Ηράκλειο, τη βενετσιάνικη Κάντια, μια εντυπωσιακή μακέτα έκτασης 15 περίπου τετραγωνικών μέτρων, αναπαριστά υπό κλίμακα 1:500 την πόλη στα μέσα του 17ου αιώνα, λίγο πριν την οθωμανική επίθεση. Περιμετρικά, στους τοίχους, σχέδια, φωτογραφίες και υπομνήματα παρουσιάζουν συγκεκριμένα μνημεία και σημεία της πόλης τα οποία ο επισκέπτης μπορεί να εντοπίσει στη μακέτα με τη χρήση του ειδικού συστήματος φωτισμού. Εναλλακτικά, η περιήγηση στην πόλη γίνεται με επιτοίχια προβολή σχετικού εικονογραφικού υλικού και συνδυασμένη εστίαση φωτεινών δεσμών στα μνημεία της.

Κεραμικά

Τα κεραμικά αντικείμενα συνιστούν για μια μεγάλη περίοδο της ιστορίας του ανθρώπου αξιόλογες μαρτυρίες της καθημερινότητας αλλά και της οικονομικής, τεχνολογικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας κάθε περιόδου. Τα είδη των αγγείων, οι τεχνικές κατασκευής, η διακόσμηση αποτυπώνουν τις επιδράσεις του παρελθόντος αλλά και τις καινοτομίες που οι συνθήκες κάθε εποχής δημιουργούν.

Η Συλλογή Κεραμικών του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης εκτίθεται σε ξεχωριστή αίθουσα και ξεκινά από την περίοδο της μετάβασης στον χριστιανισμό καταλήγοντας στην περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρατηρήσει την εξελικτική πορεία της κεραμικής, από τα άβαφα και αδιακόσμητα σκεύη των πρώτων βυζαντινών αιώνων στην επικράτηση της τεχνικής της εφυάλωσης και στα εξαιρετικά πολυτελή σκεύη της βενετσιάνικης περιόδου που ξεχωρίζουν για την ποιότητα και την πλούσια διακόσμησή τους. Την πορεία αυτή μπορεί κανείς να εξερευνήσει και μέσω μιας μεγάλης οθόνης αφής που προβάλλει τις μεταβολές των σκευών ανά περίοδο.

Παράλληλα με τα προϊόντα της τοπικής παραγωγής, στην έκθεση παρουσιάζονται και χαρακτηριστικά δείγματα κεραμικής που εισήχθησαν στην Κρήτη και μαρτυρούν την επικοινωνία του νησιού με Δύση και Ανατολή σε όλες τις περιόδους, όπως για παράδειγμα τα κεραμικά σκεύη majolica, εισηγμένα από την Ιταλία κατά την βενετσιάνικη περίοδο, και στην οθωμανική περίοδο, ένα πιάτο τεχνοτροπίας Iznik.

Γλυπτά

Ξεκινώντας από χαρακτηριστικά κιονόκρανα των πρώτων χριστιανικών αιώνων (4ος-5ος) η Συλλογή των Γλυπτών του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης διαρθρώνεται χρονολογικά ως το τέλος της βενετσιάνικης περιόδου (μέσα 17ου αι.). Στο πλαίσιο της χρονολογικής αυτής διάταξης έχουν οργανωθεί επιμέρους θεματικές ενότητες όπως εκκλησιαστική και αστική αρχιτεκτονική, γλυπτική για δημόσια και ιδιωτική χρήση, οι οποίες προσφέρουν στον επισκέπτη ποικίλες πληροφορίες για την κρητική κοινωνία και τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού.

Λίθινα και μαρμάρινα αρχιτεκτονικά γλυπτά, επιτύμβιες επιγραφές, ανάγλυφα οικόσημα και σύμβολα κοσμικής ή θρησκευτικής εξουσίας αφηγούνται την ιστορία της μεσαιωνικής Κρήτης σε συνδυασμό με δύο βιντεο-προβολές και μία ηχητική εγκατάσταση. Μεταξύ των εκθεμάτων διακρίνονται δύο εντυπωσιακά ψηφιδωτά από την περιοχή της Χερσονήσου. Οι μετόπες του κτιρίου της Λότζιας στο Ηράκλειο (αρχές 17ου αι.), επιγραφές από τα τείχη όπου αποτυπώνεται η αγωνία του πολέμου και το μεγάλο μαρμάρινο μετάλλιο που κάποτε κοσμούσε την Πύλη του Αγίου Γεωργίου στην ίδια πόλη κυριαρχούν στην ενότητα της βενετσιάνικης περιόδου.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην εβραϊκή κοινότητα μέσα από τις λίγες επιγραφές που διασώθηκαν από το κτίριο της Συναγωγής και το νεκροταφείο. Σε ξεχωριστή ενότητα παρουσιάζονται επιλεγμένα δείγματα οικοσήμων της ίδιας εποχής, με τα ίχνη των εθνοτικών κοινοτήτων του νησιού. Διάσπαρτα είναι, επιπλέον, στους χώρους της Γλυπτοθήκης χαρακτηριστικά παραδείγματα δεύτερης χρήσης των αντικειμένων, όπως η περίπτωση της ανάγλυφης ψευδοσαρκοφάγου που μετατράπηκε σε δεύτερο χρόνο σε κρήνη.

Νομισματική συλλογή

Η προβολή της νομισματικής ιστορίας της Κρήτης αποσκοπεί στην παρουσίαση όχι μόνο της οικονομικής ζωής στη Μεγαλόνησο αλλά και του πολιτικού, θρησκευτικού και ιδεολογικού περιβάλλοντος σ’ όλες τις περιόδους του ιστορικού της βίου, λόγω των συμβολισμών που δηλώνουν τα νομισματικά αντικείμενα ως έκφραση της εκάστοτε εξουσίας αλλά ως έργα τέχνης.

Η έκθεση, αρχικά, διαρθρώνεται χρονολογικά σε οκτώ ενότητες που αντιστοιχούν σε ισάριθμες ιστορικές περιόδους, από τους τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες ως την εποχή του Ευρώ. Η παρουσίαση των νομισματικών αντικειμένων γίνεται με ευρηματικό τρόπο σε ειδικές θυρίδες – φινιστρίνια, ενώ σε συμπληρωματικές προθήκες εκτίθενται νομισματικά σύνολα («θησαυροί») σε συνδυασμό με συναφές αρχειακό και εποπτικό υλικό (έγγραφα, χάρτες κ.ά.). Μια ψηφιακή εφαρμογή επιτρέπει στον επισκέπτη να επιλέξει το αντικείμενο που τον ενδιαφέρει και να το μελετήσει σε μία από τις έξι συνολικά υπερκείμενες οθόνες που υπάρχουν στην αίθουσα.

Οι τέσσερεις τελευταίες ενότητες αποτελούν ειδολογικές ομαδοποιήσεις, καθώς σε αυτές εκτίθενται μολυβδόβουλα, μετάλλια, νομισματικά κοσμήματα και ένα αφιέρωμα στους σημαντικότερους δωρητές της Νομισματικής Συλλογής του Μουσείου.

Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή τέχνη

Η βυζαντινή τέχνη υπήρξε μια τέχνη στρατευμένη στην υπηρεσία των χριστιανικών ιδανικών: το στοιχείο της έντονης θρησκευτικότητας απoτέλεσε έναν από τους κύριους άξονες της καλλιτεχνικής δραστηριότητας στον Ελλαδικό χώρο ακόμα και μετά την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τον 15ο αιώνα.

Η έκθεση της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Συλλογής του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης έχει ως στόχο να παρουσιάσει αυτή τη μακραίωνη πολιτιστική «συνέχεια» και στην Κρήτη, με τις επιμέρους ιδιαιτερότητές της. Ο επισκέπτης παρακολουθώντας για παράδειγμα την εξέλιξη της ζωγραφικής (σπαράγματα τοιχογραφιών και φορητές εικόνες) αντιλαμβάνεται τη δυναμική συνύπαρξη του εγχώριου ορθόδοξου πληθυσμού με Βενετούς και Οθωμανούς κυρίαρχους. Επιπλέον, μπορεί να διαπιστώσει πως ο διάλογος ανάμεσα στην παράδοση και τις έξωθεν επιδράσεις γέννησε σε αρκετές περιπτώσεις ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές εξελίξεις, όπως η Κρητική Σχολή Ζωγραφικής, που άνθησε κατά τους τελευταίους αιώνες της βενετσιάνικης κυριαρχίας (16ος-17ος).

Παράλληλα στην έκθεση, ποικίλα σύνολα έργων μικροτεχνίας προβάλλονται είτε ως εκφάνσεις ευλάβειας και χριστιανικής λατρείας, όπως τα λειτουργικά σκεύη, τα ιερατικά άμφια και τα εκκλησιαστικά χειρόγραφα, είτε ως τεκμήρια του ιδιωτικού βίου, όπως τα κοσμήματα, εμπλουτίζοντας έτσι την πληροφορία που συλλέγει κανείς για την πολιτιστική και πνευματική ζωή των προηγούμενων αιώνων.

El Greco

Κορυφαία εκθέματα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης αποτελούν τα δύο μοναδικά έργα του Ελ Γκρέκο που εκτίθενται στην Κρήτη: Η Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά (1570) και η Βάπτιση του Χριστού (1569).

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή Ελ Γκρέκο γεννήθηκε στο Χάνδακα (Ηράκλειο) το 1541. Είναι η περίοδος κατά την οποία η επίδραση της ευρωπαϊκής αναγέννησης διαμόρφωσε στην Κρήτη ένα εξαιρετικά ευνοϊκό κλίμα για τις τέχνες και τα γράμματα. Επηρεασμένος προφανώς από αυτό το κλίμα ο Δομήνικος στράφηκε από νωρίς στη ζωγραφική όπου και καταξιώθηκε σε νεαρή ηλικία.

Πριν ακόμη συμπληρώσει ηλικιακά τα τριάντα ταξίδεψε στην Ιταλία σε αναζήτηση της γνώσης και των νέων τάσεων στην τέχνη του. Εκεί παρέμεινε για μια περίπου δεκαετία, αρχικά στη Βενετία και στη συνέχεια στη Ρώμη. Στην «ιταλική» αυτή περίοδο του βίου του χρονολογούν οι ειδικοί και τους δύο πίνακες που εκτίθενται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Το 1576 ο Γκρέκο αναχώρησε για την Ισπανία όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα ως το τέλος της ζωής του, το 1614. Περισσότερες βιογραφικές πληροφορίες για τον κρητικό ζωγράφο μπορεί κανείς να αντλήσει από δύο οθόνες αφής, οι οποίες παρέχουν επιπλέον τη δυνατότητα στον επισκέπτη να εστιάσει σε λεπτομέρειες των δύο παραπάνω πινάκων ή σε ενδιαφέρουσες συγκρίσεις με άλλα έργα της ίδιας εποχής.

Οι Εικόνες της Συλλογής Ζαχαρία Πορταλάκη, 15ος -20ός αιώνας

Τον Μάιο του 2014 η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών έγινε αποδέκτης της γενναιόδωρης προσφοράς από τον Ζαχαρία Πορταλάκη εξήντα πέντε φορητών εικόνων (15ου – αρχών 20ού αιώνα).

Τα έργα της Δωρεάς, που εκτίθενται πλέον μόνιμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, προέρχονται από έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο –την Κρήτη, τα Επτάνησα, την ηπειρωτική Ελλάδα, τα Βαλκάνια και τη Ρωσία– και παρουσιάζουν ποικιλία ως προς το θεματολόγιο και τους εικονογραφικούς τύπους. Τα σημαντικά αυτά χαρακτηριστικά προβάλλονται με την παρουσίαση των έργων σε θεματικές ενότητες που κινούνται γύρω από τρεις άξονες:

• την εικονογραφία: απεικονίσεις της Παναγίας στη μεταβυζαντινή και τη ρωσική τέχνη, προφητών, αγίων και επεισοδίων του βίου τους και σκηνών του Εορτολογίου,
• τη χρήση: εικόνες που προορίζονταν για τη δημόσια λατρεία (δεσποτικές-επιστυλίου) ή την ιδιωτική (τρίπτυχα), και
• την τεχνοτροπία: με έργα του 15ου και του 16ου αιώνα αντιπροσωπευτικά της ακμής της κρητικής τέχνης, αλλά και μεταγενέστερα διαφορετικών εργαστηρίων που, μέσω της υιοθέτησης εικονογραφικών τύπων διαμορφωμένων από τους κρητικούς ζωγράφους, επιβεβαιώνουν την ευρεία επιρροή της.

Ο πρωτοποριακός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της έκθεσης παρουσιάζει ως αυτόφωτα αντικείμενα τις εικόνες, που κατά την παράδοση συνιστούν μαρτυρίες «του ακτίστου φωτός».

Οθωμανική και νεότερη περίοδος

Δύο φαινόμενα «σημαδεύουν βαθιά» την ιστορία της Κρήτης κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας (μέσα 17ου – αρχές 20ού αιώνα). Το πρώτο είναι οι μαζικοί εξισλαμισμοί που ακολούθησαν την οθωμανική κατάκτηση, διαμορφώνοντας για πρώτη φορά μετά από οκτώ αιώνες μια πολυάριθμη και ισχυρή μη χριστιανική θρησκευτική πληθυσμιακή ομάδα στο νησί, αυτή των μουσουλμάνων. Το δεύτερο είναι η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης των κατοίκων, πρωτίστως των χριστιανών.

Στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης η περίοδος της Οθωμανικής κυριαρχίας αναπτύσσεται, συνεπώς, σε δύο ενότητες- αίθουσες. Στην πρώτη παρουσιάζεται η πρώιμη φάση της με αντικείμενα από την κοσμική και θρησκευτική ζωή (τοιχογραφίες, επιγραφές, αρχιτεκτονικά μέλη από μουσουλμανικά θρησκευτικά ιδρύματα, έγγραφα και μικροαντικείμενα) που σκιαγραφούν κυρίως τη μουσουλμανική παρουσία στο νησί.

Η δεύτερη ενότητα εστιάζει στην περίοδο της ανάπτυξης της εθνικής συνείδησης και του επαναστατικού αναβρασμού κατά τον 19ο αιώνα, που καταλήγει στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913. Πλούσιο ιστορικό υλικό -σημαίες, λάβαρα, όπλα, έγγραφα, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, έπιπλα, προσωπογραφίες, φωτογραφίες- αφηγείται την επαναστατική δράση και την καθημερινότητα της εποχής. Σε μια μεγάλη οθόνη αφής ένα αφιέρωμα στον Τύπο – ελληνόγλωσσο και ξενόγλωσσο – των χρόνων εκείνων επιτρέπει στον επισκέπτη να κατανοήσει πληρέστερα την ατμόσφαιρα και την απήχηση των γεγονότων στην Ευρώπη.

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Σε μια «ανήσυχη» έκθεση, όπως αρμόζει σε μια ταραγμένη περίοδο της νεότερης ιστορίας, παρουσιάζεται η εμπλοκή της Ελλάδας και ειδικότερα της Κρήτης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας (Οκτώβριος 1940), η Μάχη της Κρήτης, όπως ονομάστηκε η γερμανική εισβολή στο νησί (Μάιος 1941), η κατοχή, η αντίσταση, τα σαμποτάζ, τα εγκλήματα πολέμου, η καθημερινή ζωή, αποτελούν τις κύριες ενότητες αυτής της παρουσίασης που αξιοποιεί αντικείμενα, εικονογραφικό υλικό και ποικίλα οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν οι προσωπικές αφηγήσεις ανθρώπων που έδρασαν στην Κρήτη εκείνη την περίοδο, ελλήνων όπως ο Γεώργιος Τζίτζικας και ξένων όπως ο Sir Patrick Leigh Fermor και ο Jack L. Sibard.

Στην έκθεση παρεμβάλλεται ως ιδιαίτερη ενότητα το γραφείο, η βιβλιοθήκη και προσωπικά αντικείμενα του κρητικού τραπεζίτη και πολιτικού Εμμανουήλ Τσουδερού που διετέλεσε Πρωθυπουργός της Ελλάδας κατά τη Μάχη της Κρήτης και ακολούθως στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής. Στο τέλος, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη δεύτερη χρήση του στρατιωτικού υλικού που παρέμεινε μετά τη λήξη του πολέμου στο νησί, με χαρακτηριστικότερο, ίσως, δείγμα τη βόμβα – καμπάνα.

Νίκος Καζαντζάκης

«…Θα δόσω εφχαρίστως για το Μουσείο …ό,τι πολύτιμο έχω που να σχετίζεται με τη μακρόχρονη, επίπονη πνευματική μου ζωή. Να σωθεί έτσι το κελί, όπου τόσα χρόνια δούλεψε ένας Καστρινός πνευματικός εργάτης…» (επιστολή Ν. Καζαντζάκη προς την ΕΚΙΜ στις 9 Ιανουαρίου 1957).

Με αυτά τα λόγια ο συγγραφέας του Αλέξη Ζορμπά ανακοίνωσε στην Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών την πρόθεσή του να δωρίσει στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης προσωπικά του αντικείμενα και αρχειακό υλικό, λίγους μήνες πριν το θάνατο του. Η Συλλογή Νίκου Καζαντζάκη περιλαμβάνει το γραφείο του κρητικού συγγραφέα από το σπίτι του στην Αντίμπ της Γαλλίας, με τη βιβλιοθήκη, τα αυθεντικά έπιπλα και τα προσωπικά του αντικείμενα, χειρόγραφα των έργων του και αρκετές από τις πρώτες εκδόσεις των βιβλίων του σε πολλές γλώσσες. Σε ψηφιακές εγκαταστάσεις προβάλλεται πλούσιο αρχειακό υλικό και αποσπάσματα από ταινίες που βασίστηκαν στα μυθιστορήματα του, όπως ο «Ζορμπάς» σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη και ο «Τελευταίος πειρασμός» σε σκηνοθεσία Μάρτιν Σκορτσέζε.

Ο Νίκος Καζαντζάκης, ίσως ο πιο γνωστός διεθνώς νεοέλληνας συγγραφέας, γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1883. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες και εξακολουθούν να έχουν μεγάλη απήχηση παγκοσμίως. Ο τάφος του βρίσκεται στον προμαχώνα Μαρτινέγκο των βενετσιάνικων τειχών του Ηρακλείου.

Εθνογραφική συλλογή

Η Εθνογραφική Συλλογή της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά αντικείμενα του 19ου και του 20ού αιώνα περισυλλεγμένα από διάσπαρτους οικισμούς του νησιού, ειδικότερα της ανατολικής και της κεντρικής Κρήτης.

Στα χωριά της Kρήτης αναμιγνύονται αρχιτεκτονήματα όλων των περιόδων με κυρίαρχο το μεσογειακό σπίτι. Η οικοσκευή περιλαμβάνει αντικείμενα από πηλό, ξύλο, σίδερο, πέτρα κ.ά που καλύπτουν τις αναγκαίες λειτουργίες του νοικοκυριού.

Η τοπική οικονομία στηριζόταν στις παραδοσιακές βάσεις (γεωργία, κτηνοτροφία, εμπόριο) και οι επαγγελματικές ασχολίες των κατοίκων καθορίζονταν σε μεγάλο βαθμό από το θρήσκευμά τους, τουλάχιστον ως τα μέσα του 19ου αιώνα.

Οι κάτοικοι της υπαίθρου βιώνουν το χρόνο συλλογικά και δεν υπάρχει διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον εργάσιμο και τον ελεύθερο χρόνο. H αλλαγή των εποχών υπαγορεύει την ενασχόληση τους με πολλές, παράλληλες, παραγωγικές εργασίες, ενώ ο κοινωνικός χρόνος ορίζεται κυκλικά με βάση τις σημαντικές στιγμές της ανθρώπινης ζωής, τη γέννηση, τη βάφτιση, το γάμο, τις θρησκευτικές γιορτές, τα πανηγύρια, τον θάνατο.

Στην Εθνογραφική Συλλογή του ΙΜΚ δίνεται έμφαση στην αγροτική ζωή του νησιού μέσω των παραγωγικών διαδικασιών (κτηνοτροφία, καλλιέργεια της ελιάς, του αμπελιού και του σταριού) και των σημαντικών σταθμών της ανθρώπινης ζωής (γέννηση, βάφτιση, γάμος). Οι δραστηριότητες των ανθρώπων συνδέονται στενά με το φυσικό τους περιβάλλον και τον χώρο στον οποίο διαδραματίζονται (λαϊκή αρχιτεκτονική – αναπαράσταση του εσωτερικού ενός κρητικού καμαρόσπιτου).

Η έκθεση υποστηρίζεται από ψηφιακά μέσα τελευταίας τεχνολογίας, με οπτικό και ηχητικό υλικό.

Το Πωλητήριο του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Στο πωλητήριο-βιβλιοπωλείο του ΙΜΚ που λειτουργεί στην είσοδο του Μουσείου, διατίθεται το σύνολο των βιβλίων που εκδίδονται από την Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών καθώς και πλήθος άλλων που αφορούν στην ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης.

Παράλληλα, στο πωλητήριο μπορεί κανείς να βρει ποικιλία διακοσμητικών και χρηστικών αντικειμένων. Κεραμικά κοσμήματα, αγγεία και εικόνες, αντίγραφα από τις συλλογές του Μουσείου, χαρτικά είδη, σειρά από γκραβούρες-χάρτες και κάρτες, αναμνηστικά καθώς και παιδικά είδη για τους μικρούς μας φίλους.

Σημαντική θέση στο πωλητήριο του ΙΜΚ έχουν οι δημιουργίες νέων σχεδιαστών που εμπνέονται από τα εκθέματα του Μουσείου. Ασήμι, ημιπολύτιμες πέτρες, μετάξι, ξύλο, πηλός είναι κάποια από τα υλικά που θα συνθέσουν ένα όμορφο προσωπικό δώρο.

Χειμερινό Ωράριο | 30.10.2023 – 31.03.2024
Δευτέρα – Παρασκευή: 09:00΄ – 15:30΄
Σάββατο: 10:00΄ – 16:00΄
Κυριακή-Αργίες: Κλειστά

ΙΜΚ Café

Το ΙΜΚ Café, βρίσκεται στο 1ο επίπεδο του κτιρίου σε ένα στεγασμένο και δύο υπαίθριους χώρους, το βορινό deck που βλέπει στη θάλασσα και τη νοτική αυλή στη σκιά των ψηλών δέντρων της πρόσοψης του νεοκλασικού κτιρίου. Διαθέτει καφέ, ροφήματα, αναψυκτικά, χυμούς και φαγητό.

Το ΙΜΚ Café προσφέρεται ως ένα άνετο, ήσυχο και ασφαλές σημείο συνάντησης σε εξαιρετικό περιβάλλον, και για τον λόγο αυτό λειτουργεί και ανεξάρτητα από το Μουσείο, στο ίδιο ωράριο, με πρόσβαση απευθείας από τον κήπο.

Η πρόσβαση στο ΙΜΚ Café είναι ελεύθερη

Χειμερινό Ωράριο | 30.10.2023 – 31.03.2024
Δευτέρα – Παρασκευή: 09:00΄ – 15:30΄
Σάββατο: 10:00΄ – 16:00΄
Κυριακή-Αργίες: Κλειστά

Η Βιβλιοθήκη στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

Η Βιβλιοθήκη της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών στεγάζεται στον 3ο όροφο του κτηρίου του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης και φιλοξενεί 10.000 περίπου τίτλους μεταξύ των οποίων επιστημονικά περιοδικά και σπάνιες εκδόσεις του 19ου αιώνα.

Από την σύσταση της το 1953 μέχρι σήμερα η Βιβλιοθήκη της ΕΚΙΜ συνεχίζει να εμπλουτίζεται με μεγάλες και μικρότερες δωρεές με έμφαση στον τομέα των Κρητολογικών μελετών. Στις μεγαλύτερες συγκαταλέγονται οι δωρεές της αρχαιολόγου Αγνής Ξενάκη, των Ιδρυμάτων Ανδρέου και Μαρίας Καλοκαιρινού, του φιλολόγου Μενελάου Γ. Παρλαμά, του ιατρού Αχιλλέα Απαλάκη, του Στυλιανού Αλεξίου, του Αλέξη Πολίτη, του Γεωργίου Ρασιδάκη.

Ξεχωριστή τιμή για τον τόπο και ειδικότερα για την ΕΚΙΜ αποτέλεσαν οι δωρεές της προσωπικής βιβλιοθήκης του Νίκου Καζαντζάκη, και του Εμμανουήλ Τσουδερού, συνόλου 6000 επιπλέον τίτλων, καθιστώντας τη Βιβλιοθήκη μοναδική στο είδος της.

Αρχειακές Συλλογές

Στη Βιβλιοθήκη στεγάζονται επίσης πολύτιμες αρχειακές συλλογές. Πέρα από το Τοπωνυμικό Αρχείο που συντάχθηκε με μέριμνα της ΕΚΙΜ κατά τη δεκαετία του 1950, σημαντικές Δωρεές αρχειακών συλλογών όπως των Ι. Μουρέλλου, Ι. και Γ. Μιτσοτάκη (υποπροξένων της Ρωσίας στο Ηράκλειο), Εμμανουήλ Τσουδερού (1941-1944), Στέφανου Ξανθουδίδη, Γ. Ν. Χατζιδάκη, Ν. Καζαντζάκη, αλλά και το Αρχείο της πιανίστριας Ρένας Κυριακού, συγκεντρώνουν το έντονο ενδιαφέρον μελετητών και ερευνητών από όλο τον κόσμο.

Η Βιβλιοθήκη λειτουργεί για το κοινό με προηγούμενη συνεννόηση. Τηλ. επικοινωνίας: 2810 283219

Ωράριο λειτουργίας του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Χειμερινό Ωράριο | 30.10.2023 – 31.03.2024
Δευτέρα – Παρασκευή: 09:00΄ – 15:30΄
Σάββατο: 10:00΄ – 16:00΄
Κυριακή-Αργίες: Κλειστά

Θερινό Ωράριο | 01.04.2024 – 27.10.2024
Δευτέρα – Κυριακή: 09:00΄ – 17:00΄
Αργίες: Κλειστά

Η πρόσβαση στο ΙΜΚ Café και το Πωλητήριο είναι ελεύθερη στις ώρες λειτουργίας του Μουσείου.

 Τα Εισιτήρια στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

( Χειμερινό Ωράριο)

Ολόκληρο: € 5,00

Μειωμένο: Μαθητές, Φοιτητές και άτομα άνω των 65 ετών (με επίδειξη κάρτας): € 3,00

Ελεύθερη είσοδος: Παιδιά έως 12 ετών, άνεργοι (με επίδειξη κάρτας), φοιτητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Πολυτεχνείου Κρήτης, του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου και της Ορθόδοξης Ακαδημίας Κρήτης

Το ΙΜΚ παραμένει κλειστό:

1 Ιανουαρίου, 6 Ιανουαρίου (Θεοφάνεια), Καθαρά Δευτέρα, 25η Μαρτίου, Κυριακή του Πάσχα, Δευτέρα του Πάσχα, Πρωτομαγιά, 11 Νοεμβρίου (Πολιούχου Αγίου Μηνά), 25 Δεκεμβρίου, 26 Δεκεμβρίου

Η Πρόσβαση στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης απέχει 4 χιλιόμετρα από το Αεροδρόμιο Νίκος Καζαντζάκης, 1 χιλιόμετρο από το Λιμένα Ηρακλείου και 800 μέτρα από τον σταθμό των ΚΤΕΛ Ηρακλείου. Βρίσκεται στην παραλιακή οδό, μόλις 500 μέτρα από το κέντρο της πόλης, από όπου μπορεί κανείς να το επισκεφθεί με τα πόδια.

Άτομα με κινητικά προβλήματα

Η πρόσβαση για τα άτομα με κινητικά προβλήματα γίνεται από ειδική ράμπα που βρίσκεται στην βόρεια είσοδο του Μουσείου, στην οδό Σοφοκλή Βενιζέλου 27. Η πρόσβαση στους ορόφους γίνεται με ανελκυστήρα.

Διαβάστε επίσης:

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης

Το Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου

Μουσεία: Γιατί ακριβαίνουν παντού τα εισιτήρια