Βραζιλία: Η στιγμή της επιχείρησης των ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας στις φαβέλες του Ριο

Κατά την επιχείρηση κατά των Comando Vermelho σκοτώθηκαν τουλάχιστον 117 ύποπτοι και τέσσερις αστυνομικοί

Πραγματικός πόλεμος στη Βραζιλία και συγκεκριμένα σε φαβέλες του Ρίο, ανάμεσα στις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας και τη διαβόητη συμμορία Comando Vermelho.

Οχήματα θωρακισμένα διασχίζουν στενά δρομάκια. Σφύριγμα από πυροβολισμούς σπάει τη σιωπή της νύχτας, ενώ ελικόπτερα και οπλισμένα drones ανοίγουν πυρ από ψηλά. Στρατιώτες με πλήρη στρατιωτική εξάρτυση εμπλέκονται σε βίαιες συγκρούσεις. Σώματα σκορπισμένα στους δρόμους, λουσμένα στο αίμα.

Αυτές θα μπορούσαν να είναι σκηνές από εμπόλεμη ζώνη. Ωστόσο, στις 28 Οκτωβρίου εκτυλίχθηκαν στα περίχωρα του Ρίο ντε Τζανέιρο — μιας πόλης που περισσότερο φημίζεται για τις παραλίες της και τη ζωντανή σκηνή της μποσα νόβα.

Η «Επιχείρηση Περιορισμού» έφερε 2.500 αστυνομικούς, στρατιώτες και ελεύθερους σκοπευτές στις πλαγιές των φαβέλων Complexo da Penha και Complexo do Alemão, όπου ζουν περίπου 110.000 άνθρωποι.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Εξελίξεις με το μακελειό στα Βορίζια: Η συνεννόηση για την βόμβα έγινε μέσα από τις φυλακές

Στόχος ήταν η εγκληματική οργάνωση Comando Vermelho (CV), γνωστή ως Red Command, που ελέγχει τις πλαγιές αυτές για δεκαετίες. Κατά την επιχείρηση, σκοτώθηκαν τουλάχιστον 117 ύποπτοι εγκληματίες και τέσσερις αστυνομικοί, ενώ συνελήφθησαν περίπου 100 άτομα. Οι αρχές ανέφεραν ότι κατάσχεσαν 118 όπλα, ανάμεσά τους 91 τουφέκια και 14 εκρηκτικά, καθώς και έναν τόνο ναρκωτικών.

Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε μετά από διετή έρευνα και πυροδοτήθηκε εν μέρει από την επέκταση του Red Command σε νέες περιοχές, την πρόσφατη αύξηση της βίας και την προσπάθεια των αρχών να επαναφέρουν τον έλεγχο του κράτους.

Ζωή στη γραμμή πυρός

«Δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε αίμα να χύνεται για ένα ‘ανώτερο καλό’», λέει η Thainã de Medeiros, που έζησε 35 χρόνια στη Complexo da Penha. «Αλλά αυτό το ‘καλό’ ποτέ δεν έρχεται».

Τώρα οργανώτρια κοινότητας και μέλος συλλόγου κατά της βίας, η Medeiros γνωρίζει καλά πώς ο Red Command επιβάλλει τον τρόμο. «Περπατάς στους δρόμους και βλέπεις ανθρώπους να κρατούν μεγάλα τουφέκια σε κάθε γωνία, όρθιοι δίπλα στην πόρτα σου με χειροβομβίδες και πιστόλια», εξηγεί. «Κανείς δεν νιώθει ασφαλής. Και πάντα υπάρχει ο κίνδυνος για άλλη μια επιχείρηση σαν αυτή».

Οι συμμορίες «καθορίζουν ποιος μπαίνει και δραστηριοποιείται μέσα στις κοινότητες», προσθέτει ο Rafael Alcadipani, μέλος του Brazilian Forum on Public Security. «Οι εταιρείες διαδικτύου, για παράδειγμα, πρέπει να πληρώνουν για να προσφέρουν υπηρεσίες στην περιοχή. Δίνουν άδειες για οικοδομές — όχι το κράτος».

Η αύξηση της βίας, η εξάπλωση των όπλων και η κυριαρχία των συμμοριών καθιστούν όλο και πιο δύσκολη την πρόσβαση των αρχών στις φαβέλες. «Το κράτος εγκαταλείπει αυτές τις κοινότητες, και τότε οι συμμορίες αποκτούν ακόμη περισσότερο έλεγχο», λέει ο Alcadipani.

Οι οργανώσεις του εγκλήματος επεκτείνονται ακόμη και στην πολιτική, μέσω εκβιασμών, βίας και χρηματοδότησης υποψηφίων, καθιστώντας τους Red Command και PCC από τις ισχυρότερες συμμορίες της Λατινικής Αμερικής.

Μια «αναγκαία επιχείρηση»;

Ο Luiz Lima, δεξιός βουλευτής που εκπροσωπεί το Ρίο, υπερασπίστηκε τη 28η Οκτωβρίου ως αναπόφευκτη. «Ήταν μια αναγκαία επιχείρηση», είπε. «Αυτό που συνέβη εκείνη την ημέρα — 117 εγκληματίες νεκροί — συμβαίνει κάθε μέρα στη Βραζιλία. Με περισσότερους από 38.000 φόνους πέρυσι, αυτό σημαίνει 106 θανάτους την ημέρα».

Ο Lima ισχυρίστηκε ότι η πλειονότητα των κατοίκων των φαβέλων υποστηρίζει τη σκληρή στάση. «Οι άνθρωποι εκεί εξαναγκάζονται. Τα καταστήματά τους εκβιάζονται. Γυναίκες βιάζονται από εμπόρους ναρκωτικών. Είναι αβάσταχτο».

Ωστόσο, η Daniela Fichino, αναπληρώτρια διευθύντρια της οργάνωσης Global Justice, κατηγορεί «μια πολιτική του κράτους που θεωρεί ολόκληρο τον πληθυσμό αναλώσιμο». «Η Βραζιλία δεν έχει θανατική ποινή, κι όμως το κράτος δρα σαν να έχει — βρίσκοντας, δικάζοντας και εκτελώντας νεαρούς, μαύρους, φτωχούς κατοίκους υπό το πρόσχημα της δημόσιας ασφάλειας».

Το αποτέλεσμα, λέει η Fichino, είναι «ένας αέναος κύκλος πολέμου που ενισχύει τις εγκληματικές δομές που ισχυρίζεται ότι καταστρέφει».

Η γέννηση μιας συμμορίας από τη δικτατορία

Ο Red Command ιδρύθηκε το 1979 σε μια φυλακή νησί έξω από το Ρίο, την Cândido Mendes, όπου κοινός εγκληματίας συνυπήρχε με πολιτικούς κρατουμένους κατά της στρατιωτικής δικτατορίας (1964–1985). Σε αυτές τις σκληρές συνθήκες, μια άτυπη συμμαχία για προστασία εξελίχθηκε σε οργανωμένο δίκτυο.

Ο William da Silva Lima, ένας από τους ιδρυτές, πέρασε πάνω από 30 χρόνια στη φυλακή για ληστείες, εκβιασμούς και απαγωγές. Εκεί, έγινε εκπρόσωπος των συγκρατούμενων του και διαπραγματευόταν με τις αρχές. Οι άθλιες συνθήκες της Cândido Mendes ώθησαν τους κρατούμενους να οργανωθούν, όπως αφηγείται ο ίδιος στο βιβλίο του του 2010.

Με την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων το 1979, τα μέλη της τότε Falange Vermelha άρχισαν να οργανώνουν μαζικές αποδράσεις και να επενδύουν στο εμπόριο κοκαΐνης. Μέχρι το 1985, ο Red Command ελέγχει περίπου το 70% των σημείων πώλησης ναρκωτικών στο Ρίο και ξεκινούν οι αιματηρές συγκρούσεις με άλλες φατρίες.

Η μεγαλύτερη υπόγεια αυτοκρατορία: Ο PCC

Το Primeiro Comando da Capital (PCC), ή First Capital Command, δημιουργήθηκε το 1993 στη φυλακή Taubaté, μετά τη σφαγή της Carandiru το 1992, όπου σκοτώθηκαν 111 κρατούμενοι. Το 2001, ο PCC αποκάλυψε το πλήρες δίκτυό του μέσω ταυτόχρονων εξεγέρσεων σε 29 φυλακές. Περίπου 27.000 κρατούμενοι συμμετείχαν, αφήνοντας τουλάχιστον 16 νεκρούς και 77 τραυματίες.

Αρχικά, οι δύο συμμορίες συνυπήρχαν, αλλά η σύγκρουση ξέσπασε όταν ο Red Command, αποκλεισμένος από τη Βολιβία, στράφηκε στο Περού για την κοκαΐνη, δημιουργώντας ένα δίκτυο εντός Βραζιλίας. Ο ανταγωνισμός για τους δρόμους διακίνησης οδήγησε σε αιματηρές εξεγέρσεις και μαζικούς φόνους στις φυλακές.

Οι φαβέλες ως πεδία μάχης και επιχειρήσεις που δεν τελειώνουν ποτέ

Σήμερα, οι δύο συμμορίες συγκρούονται για τον έλεγχο δρόμων, ποταμών και φυλακών, ενώ επεκτείνονται σε χρυσό, καύσιμα, αλκοόλ, τσιγάρα, κατασκευαστικές εταιρείες και κρυπτονομίσματα, κερδίζοντας δισεκατομμύρια.

Οι αρχές παραδέχονται ότι οι φυλακές παραμένουν κέντρα διοίκησης και επικοινωνίας για τις μεγαλύτερες εγκληματικές οργανώσεις. «Η στρατιωτικοποιημένη αντίδραση του κράτους ενισχύει τις φατρίες», λέει ο Alcadipani. «Κάθε επιχείρηση σκοτώνει δεκάδες, αλλά η ηγεσία παραμένει. Για κάθε νεκρό, ένας άλλος καλύπτει το κενό. Πρόκειται για έναν πόλεμο χωρίς τελικό στόχο».

«Ετοιμαζόμασταν να ξεκινήσουμε συνεργασία με τη UNICEF για την επαγγελματική ένταξη των νέων της φαβέλας», λέει η Medeiros. «Οι εκθέσεις εργασίας ήταν προγραμματισμένες για την επόμενη μέρα. Αντ’ αυτού, καθαρίζαμε σώματα από τους δρόμους και τώρα ετοιμαζόμαστε για το επόμενο».

*Με πληροφορίες από το Cnn.com