«Χαράκι του Σπαστή»: Ο βράχος που… έσπασε από κατάρα μοναχών και η χριστιανή που «ντύθηκε» άνδρας για να ξεφύγει από τους Τούρκους

«Γέροντα, βαριά και αβάσταχτη για ανθρώπους είναι αυτή η κατάρα. Ας πάρει το Χαράκι τη μισή»

Σε μια απομονωμένη και άγρια γωνιά κοντά στο Καστρί Βιάννου, στέκει επιβλητικός ένας γιγάντιος βράχος, γνωστός ως «Χαράκι του Σπαστή».

Το θέαμα κόβει την ανάσα: μοιάζει σα να έχει χωριστεί στα δύο με έναν μυστηριώδη, υπερφυσικό τρόπο, σαν να τον έσχισε μια αόρατη δύναμη. Αυτός ο βράχος δεν είναι απλώς γεωλογικό φαινόμενο — κρύβει πίσω του μια πλούσια ιστορία που συνδέει την αρχαιολογία με θρύλους και ανθρώπινες τραγωδίες.

Το Χαράκι του Σπαστή περιβάλλεται από μια βαθιά λαϊκή παράδοση που δίνει πνοή στην άγρια ομορφιά του. Λέγεται πως, κατά την Τουρκοκρατία, μια νέα κοπέλα από τον Αχεντριά, κόρη κάποιου Μανώλη Σιτανού ή Κουρνού, βρέθηκε κυνηγημένη από τους Οθωμανούς. Οι κατακτητές είχαν σκοτώσει τον αδελφό της και ήθελαν να την αιχμαλωτίσουν. Ο πατέρας της, όμως, κατάφερε να σκοτώσει τον διώκτη και να τη μεταμφιέσει με ανδρικά ρούχα, ώστε να γλιτώσει.

Η κοπέλα περιπλανήθηκε για καιρό μέχρι να βρει καταφύγιο στην κοντινή μονή του Αγίου Δημητρίου — σήμερα ερειπωμένη και με μόνο το καθολικό να στέκει ακόμα. Οι μοναχοί την έκρυψαν πιστεύοντας πως ήταν άνδρας, λόγω της μουστακαλής εμφάνισής της και των ανδρικών της ενδυμάτων, και εκείνη έζησε ανάμεσά τους ως μοναχός.

Μονή Αγίου Δημητρίου Γαλακτοκτισμένου, Φωτ. Αντώνης Στιβακτάκης

Όμως, μια μυλωνού του χωριού, που λεγόταν Ραμπιέ, την πλησίασε με σκοπό να την παγιδεύσει. Όταν εκείνη αρνήθηκε τις προτάσεις της, η μυλωνού εκδικήθηκε καταγγέλλοντας ότι η κοπέλα είχε ασκήσει βία πάνω της και την είχε αφήσει έγκυο. Ο αγάς του χωριού, μαζί με τους πρόκριτους, κατέφθασε στη μονή αναζητώντας τον υπεύθυνο καλόγερο. Όταν η μυλωνού τον υπέδειξε, εκείνος σήκωσε το σπαθί του να εκτελέσει την «τιμωρία», αλλά τότε μια αόρατη δύναμη κράτησε το χέρι του ακίνητο — σαν να ήταν δεμένο με αλυσίδες.

Αναγκασμένος να αποκαλύψει την αλήθεια, ο μοναχός παραδέχτηκε ότι ήταν γυναίκα. Η αποκάλυψη αυτή ντρόπιασε και εξόργισε ακόμα περισσότερο τους Οθωμανούς, που διέταξαν αμέσως την εγκατάλειψη της μονής από όλους τους μοναχούς. Ήθελαν να πάρουν την περιουσία και τα κειμήλια για να τα σφετεριστούν.

«Γέροντα, βαριά και αβάσταχτη για ανθρώπους είναι αυτή η κατάρα. Ας πάρει το Χαράκι τη μισή»

Με βαριά καρδιά, οι μοναχοί έκαναν την τελευταία τους λειτουργία και έκρυψαν τα ιερά σκεύη, την καμπάνα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα σε μια κοντινή σπηλιά, με την ελπίδα ότι μια μέρα θα επιστρέψουν να τα πάρουν. Για να σβήσουν τα ίχνη τους, πετάλωσαν ανάποδα τα μουλάρια τους και χάθηκαν στα δυτικά.

Πριν φύγουν, σταμάτησαν μπροστά σε έναν μεγάλο βράχο και κοίταξαν για τελευταία φορά το μοναστήρι που αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν. Ο ηγούμενος απήγγειλε τότε μια φοβερή ψαλμοκατάρα κατά όσων καταδυνάστευαν την πατρίδα και ήταν υπεύθυνοι για τη φυγή τους. Η κατάρα ήταν τόσο βαριά που ένας από τους μοναχούς πρότεινε να την πάρει και ο ίδιος ο βράχος, λέγοντας:  «Γέροντα, βαριά και αβάσταχτη για ανθρώπους είναι αυτή η κατάρα. Ας πάρει το Χαράκι τη μισή».

Και τότε, σύμφωνα με το θρύλο, ο συμπαγής βράχος δίπλα τους έσπασε με ένα δυνατό θόρυβο στα δύο — και από εκείνη την ημέρα ονομάστηκε «Χαράκι του Σπαστή».

Το «Χαράκι του Σπαστή» σήμερα, © Sokratis Damoulakis

Οι μοναχοί συνέχισαν το δρόμο τους μέχρι να φτάσουν στη θέση Απεζεμπέ, στην ανατολική όχθη του ποταμού Αναποδάρη, όπου προσπάθησαν να κτίσουν εκ νέου το μοναστήρι τους. Όμως δεν βρήκαν τον κατάλληλο τόπο και συνέχισαν μέχρι που εντάχθηκαν τελικά στην Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου στις Απεξανές.

Η εκβολή του ποταμού Αναποδάρη © Cretaone.gr

Αυτή η μυστηριακή ιστορία, γεμάτη πόνο, πίστη και ανθρώπινη αντοχή, παραμένει ζωντανή στην ψυχή της Κρήτης, σαν ο βράχος που χωρίστηκε στα δύο να φυλάει το μυστικό μιας ολόκληρης εποχής.

Με πληροφορίες από: “Παλαιοί Τοιχογραφημένοι ναοί στο Χόνδρο Βιάννου-Ιστορία και Παράδοση”, του Αντωνίου Εμμ. Στιβακτάκη