Το Μουσείο στεγάζεται στο ανακαινισμένο διώροφο κτίσμα που βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο του χωριού

«Στιβάνια μερακλήδικα κεδιά κεδιά ραμμένα

με το κερί τση μέλισσας πιτήδεια κερωμένα»

(Κεδιά = το πέρασμα της βελόνας, βελονιά.)

Ένα ακόμα Μουσείο αναμένεται να ανοίξει στην Κριτσά «Μουσείο Κρητικού Στιβανιού». Τελικά το χωριό διαθέτει… ρεκόρ Μουσείων. Το «Ροδάνθη» του Γιώργου Αφορδακού, το «Κριτσωτοπούλα» του αείμνηστου Νίκου Μασσάρου και το «Λαογραφικό Μουσείο» στο παλιό Δημοτικό Σχολείο, ενώ στοιχεία μουσείου θεωρούμε ότι διαθέτει ο χώρος του «Συνεταιρισμού Γυναικών Κριτσάς» με τα παραδοσιακά προϊόντα και ο χώρος «Ξόμπλι» με τους παραδοσιακούς αργαλειούς.

Τώρα έρχεται να προστεθεί το «Μουσείο Κρητικού Στιβανιού» στην Κριτσά! Το Μουσείο στεγάζεται στο ανακαινισμένο διώροφο κτίσμα που βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο του χωριού και μέχρι το 2018 ήταν το τσαγκαράδικο, το εργαστήριο κατασκευής στιβανιών, του τελευταίου τσαγκάρη του χωριού, του αειμνήστου Γιώργου Δετοράκη.

Η αναβίωση του τσαγκαράδικου γίνεται από το Νίκο Δετοράκη, το γιο του Γιώργου, ο οποίος μας είχε ενημερώσει ότι «στο ισόγειο του κτιρίου θα λειτουργήσει με μουσειακή μορφή, ένα πλήρες τσαγκαράδικο, καθώς έχω κρατήσει όλα τα σύνεργα του πατέρα μου. Η μελέτη και καταγραφή από τους ειδικούς, που ασχολούνται με τον χώρο και την ιστορία του!».

Οι προσωπικές μου αναμνήσεις από το Γιώργο Δετοράκη είναι πάρα πολλές. Έχω ζήσει πολλές ώρες μαζί του, ιδίως την εποχή που είχα τουριστικό μαγαζί στην Κριτσά, πολύ κοντά στο δικό του. Το τσαγκαράδικό του, για πολλά χρόνια ήταν ένα από τα τουριστικά αξιοθέατα της Κριτσάς. Όλοι οι επισκέπτες σταματούσαν και θαύμαζαν την τέχνη του. Τα στιβάνια που κατασκεύαζε έχουν ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο και θυμάμαι συχνά να λέγει ότι δεν προλαβαίνει τις παραγγελίες.

Ο Μανώλης Πιτυκάκης («Γλωσσικό Ιδίωμα Ανατολικής Κρήτη») αναφέρει «είδος μπότας, υψηλό, που φτάνει μερικά εκατοστά κάτω από το γόνατο. Το κάτω μέρος που καλύπτει τα δάκτυλα και το πέλμα λέγεται «μουζάκι» και το επάνω, που περιβάλλει την κνήμη, «καλάμι»:«Εφάγαν τα στιβάνια μου τση Χώρας τα σοκάκια, πρώτας εφάγαν το πετσί κι ύστερα τα μουζάκια». Τα στιβάνια αποτελούν κατ’ εξοχήν ανδρικά υποδήματα, αλλά υπήρχαν και γυναικεία στιβάνια.

Στο λεξικό «Λέξεις και Φράσεις της Ανατολικής Κρήτης», που τα τελευταία χρόνια προετοιμάζει και αναμένουμε την έκδοσή του, ο συμπολίτης μας εκπαιδευτικός Δημήτρης Κουτσελάκης, αναφέρει: Στιβανάς: αυτός που κατασκευάζει στιβάνια και αυτός που φορεί στιβάνια. Στιβάνι: κρητική δερμάτινη μπότα που φτάνει λίγο κάτω από το γόνατο: «…η φορεσά ντου τόκινη, το σκιάδι ντου τριμμένο / και τα στιβάνια ντου χοντρά, χιλιοπεδουλιασμένα» (Φραγκούλης Κ. 1997)» και «για δέτε τα στιβάνια μου, για δέτε τη φτωχιά μου / κι εζήτηξα και παντρειγιά, διάλε την αθρωπιά μου» (Λιουδάκη Μ.1933).

Πηγή: anatolh.com