«Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος να ζει μέχρι τα 105» – Ο Καθηγητής Γεώργιος Χρούσος ανατρέπει τα δεδομένα και εξηγεί τι μας γερνάει;

Ευεξία και μακροζωία: τι είπε ο Καθηγητής κ. Γεώργιος Χρούσος στο cretaone και γιατί το νέο βιβλίο του ιατρού και ακαδημαϊκού Άρη Τσατσάκη αποτελεί «οδηγό ζωής»

Με αφορμή την επίσημη παρουσίαση του νέου βιβλίου του καθηγητή και ακαδημαϊκού Άρη Τσατσάκη «Ευεξία και Μακροζωία – Στρατηγικές και Εξατομικευμένες Προσεγγίσεις», είχα την τιμή να συνομιλήσω με έναν από τους κορυφαίους Έλληνες επιστήμονες διεθνώς, τον καθηγητή Γεώργιο Π. Χρούσο. Σε μια συζήτηση γεμάτη γνώση, καθαρότητα και ανθρώπινη σοφία, μιλήσαμε για το στρες, τον ύπνο, τη διατροφή, τον κιρκαδικό ρυθμό και τον βαθύτερο σκοπό της ζωής που καθορίζει τη μακροζωία μας.

Όταν μιλάς με τον Καθηγητή Γεώργιο Χρούσο, δεν έχεις απέναντί σου απλώς έναν διακεκριμένο καθηγητή Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας. Έχεις απέναντί σου έναν άνθρωπο που έχει αφιερώσει τη ζωή του στο να κατανοήσει, κυριολεκτικά, τι μας γερνάει και τι μας κρατά ζωντανούς, στο σώμα και στο πνεύμα.

Ο καθηγητής κ. Χρούσος, ένας από τους πιο αναγνωρισμένους κλινικούς ερευνητές παγκοσμίως, προλογίζει το νέο βιβλίο του Καθηγητή Τοξικολογίας Άρη Τσατσάκη, «Ευεξία και Μακροζωία – Στρατηγικές και εξατομικευμένες προσεγγίσεις», ένα έργο που φιλοδοξεί να γίνει σημείο αναφοράς για όποιον θέλει όχι απλώς να ζήσει περισσότερο, αλλά να ζήσει καλύτερα.

Μέσα από την συνομιλία μας, κατάλαβα πόσο ακριβής ήταν η φράση που ήδη έχει γράψει ο ίδιος για το βιβλίο, «Η συνταγή για μακροζωία δεν είναι μαγική. Βρίσκεται στις καθημερινές επιλογές – στο πιάτο μας, στην κίνηση, στις σχέσεις και στις σκέψεις μας».

Και αυτό είναι ίσως το πιο ανακουφιστικό και ταυτόχρονα απαιτητικό μήνυμα: «η ζωή μας είναι στα χέρια μας πολύ περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε».

Ο μεγάλος «σαμποτέρ» της μακροζωίας: το στρες

Ο καθηγητής κ. Χρούσος, που έχει αφιερώσει δεκαετίες στην έρευνα πάνω στο στρες, μιλάει ξεκάθαρα και τονίζει πως, «το στρες επηρεάζει όλους τους μοριακούς μηχανισμούς γήρανσης προς το χειρότερο».

Και δεν έχει σημασία αν το στρες είναι «ψυχολογικό» ή «βιολογικό», καθώς όπως μου εξήγησε: «Όταν έχεις ψυχολογικό στρες, επηρεάζεται η βιολογία οπότε είναι το ίδιο».

Ζούμε, όπως παραδέχεται ο ίδιος, στην πιο στρεσογόνα εποχή της ανθρωπότητας. Καταιγισμός πληροφορίας, συνεχής σύνδεση, μόνιμη εγρήγορση. Κι όμως, αντί η ζωή μας να μικραίνει, τα χρόνια ζωής αυξάνονται, κυρίως χάρη στα φάρμακα, που κρατούν στη ζωή ανθρώπους ακόμα και με χρόνια νοσήματα.

Άρα το ερώτημα γυρίζει σε εμάς: θέλουμε μια ζωή μεγάλης διάρκειας με χάπια, ή μια ζωή με διάρκεια και με ποιότητα;

Η διατροφή που μας σκοτώνει και η Κρήτη που ξεχνά τον εαυτό της

Εκεί η συζήτηση πήρε έναν τόνο σχεδόν πικρής αλήθειας, καθώς ο καθηγητής κύριος Χρούσος δεν μασά τα λόγια του όταν μιλά για τη διατροφή του σύγχρονου ανθρώπου. Μου εξήγησε ότι η σημερινή δυτική κουλτούρα διατροφής έχει μετατραπεί σε ένα μείγμα υπερ-επεξεργασμένων προϊόντων γεμάτων ζάχαρη, κορεσμένα λίπη, αλάτι, χημικά πρόσθετα και ενισχυτικά γεύσης που λειτουργούν εθιστικά και, όπως σημείωσε ο ίδιος, είναι στην ουσία τοξικά για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Το πιο ανησυχητικό, όπως ανέφερε, είναι πως αυτός ο τύπος διατροφής έχει διεισδύσει βαθιά και στον ελληνικό, ακόμη και στον κρητικό τρόπο ζωής, παρά το γεγονός ότι η Κρήτη υπήρξε για δεκαετίες το παγκόσμιο σύμβολο της αυθεντικής μεσογειακής διατροφής. Με μια δόση πικρίας αλλά και αγάπης για τον τόπο, τόνισε ότι «η Κρήτη, που έχει την καλύτερη τροφή του κόσμου, δεν τηρεί τους κανόνες της μεσογειακής διατροφής».

Μου εξήγησε πως η συνεχής αντικατάσταση της παραδοσιακής κουζίνας από χάμπουργκερ, πατατάκια, γύρους και fast food δημιουργεί ένα υπόστρωμα κακής υγείας που δεν περιορίζεται απλώς στο βάρος του σώματος. Επηρεάζει τον εγκέφαλο, την καρδιά, τα αγγεία, το ορμονικό σύστημα και, κατ’ επέκταση, την ψυχική μας διάθεση. Και εδώ έκανε μια παρατήρηση που με τάραξε, «μετά από ένα γεύμα τύπου fast food, όπως ένα χάμπουργκερ, το IQ πέφτει για δύο έως τρεις ώρες»!

Ο οργανισμός νιώθει πρόσκαιρη ευχαρίστηση την ώρα που τρώει κανείς, όμως λίγο αργότερα πληρώνει το τίμημα με κούραση, θολούρα και μείωση των γνωστικών λειτουργιών.

«Τρως, το χαίρεσαι για λίγο και μετά το πληρώνεις», σχολίασε χαρακτηριστικά χωρίς ωραιοποιήσεις.

Το βιβλίο του Άρη Τσατσάκη, όπως επισημαίνει ο Καθηγητής Γεώργιος Χρούσος, δεν μένει στη θεωρία. Είναι βασισμένο σε δεδομένα (evidence-based), μιλά για βιοδείκτες, τελομερίδια, και εξηγεί πώς ο τρόπος ζωής αποτυπώνεται κυριολεκτικά μέσα στα κύτταρά μας. Γι’ αυτό και μπορεί να δείξει γιατί ένας 40άρης μοιάζει βιολογικά 60, ενώ άλλος 60άρης μοιάζει 40!

Οι 5 πυλώνες της μακροζωίας, όπως τους περιγράφει ο Γ. Χρούσος

Σε μια εποχή που όλοι ψάχνουμε «μυστικά», ο καθηγητής Χρούσος είναι απολύτως απλός και ευθύς. Υπάρχουν πέντε βασικοί πυλώνες μακροζωίας:

1. Ύπνος – ο Νο 1 παράγοντας μακροζωίας

«Έχει γίνει μεγάλη μελέτη στην Αμερική», μου είπε, σύμφωνα με την οποία, πρώτος παράγοντας μακροζωίας είναι ο ύπνος. Σήμερα κοιμόμαστε, κατά μέσο όρο, δύο ώρες λιγότερο από ό,τι οι γονείς και οι παππούδες μας, έχουμε τις οθόνες ανοιχτές μέχρι αργά, τα κινητά στο κρεβάτι, και παιδιά που κοιμούνται με tablet και ξυπνούν …. «μισά», κουρασμένα, νυσταγμένα και δύσκολα προσαρμόζονται στην καθημερινότητα.

Όταν δεν κοιμόμαστε επαρκώς:

• ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί σωστά,
• αυξάνεται η όρεξη για ανθυγιεινά φαγητά,
• το σώμα δεν προλαβαίνει να «επιδιορθώσει» τις φθορές της ημέρας.

Το βράδυ, η κορτιζόλη (η ορμόνη του στρες) πρέπει να πέφτει. Όμως, σε όσους ζουν σε χρόνια ένταση παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Αυτό οδηγεί στο να ξυπνάμε κουρασμένοι, και να γερνάμε πιο γρήγορα, διότι ο οργανισμός δεν προλαβαίνει να επουλώσει τις βλάβες.

2. Διατροφή – ποιοτική και όχι υπερ-επεξεργασμένη

Δεύτερος πυλώνας είναι η ποιοτική διατροφή:

• λιγότερη ζάχαρη,
• λιγότερα κορεσμένα λίπη,
• λιγότερο αλάτι,
• επιστροφή σε αυθεντική μεσογειακή διατροφή: ελαιόλαδο, λαχανικά, όσπρια, ψάρι, φρούτα, παραδοσιακές συνταγές.

Η Κρήτη και γενικά η Ελλάδα διαθέτουν ένα διατροφικό μοντέλο που έχει αναγνωριστεί διεθνώς ως από τα υγιεινότερα του κόσμου. Αν το αξιοποιήσουμε συνειδητά, μπορεί να λειτουργήσει ως πραγματική ασπίδα υγείας. Με άλλα λόγια, το τι τρώμε δεν καθορίζει μόνο την καθημερινότητά μας, αλλά επηρεάζει βαθιά και την ίδια τη μακροζωία μας.

3. Άσκηση – όχι μαραθώνιος, αλλά άσκηση με συνέπεια

• 2 ώρες άσκηση χρειαζόμαστε την εβδομάδα
• και 20 λεπτά περπάτημα την ημέρα.

Δεν χρειάζεται κανείς να γίνει αθλητής. Η κίνηση μειώνει το στρες, βελτιώνει τον μεταβολισμό, βοηθά τον εγκέφαλο και την ψυχική υγεία. Η ακινησία, αντίθετα, μας δηλητηριάζει «σιωπηλά».

4. Σταθερός κιρκαδικός ρυθμός – το βιολογικό μας ρολόι

Ο τέταρτος πυλώνας, όπως τον περιέγραψε, είναι η κανονικότητα:

• στα ωράρια ύπνου,
• στα γεύματα,
• στη γενικότερη καθημερινή δραστηριότητα.

Έχουμε μέσα μας ένα βιολογικό ρολόι που λειτουργεί σε 24ωρο κύκλο, όπως η περιστροφή της Γης. Όταν τρώμε ακατάστατα, ξενυχτάμε, αλλάζουμε διαρκώς ρυθμούς, το ρολόι αυτό «μπερδεύεται» και μαζί του μπερδεύεται ο μεταβολισμός, οι ορμόνες και η διάθεση μας. Όταν ο ύπνος, τα γεύματα και οι καθημερινές δραστηριότητες ακολουθούν έναν σταθερό ρυθμό, το σώμα ευθυγραμμίζεται με αυτό το βιολογικό πρόγραμμα και αποδίδει στο μέγιστο.

5. Διαχείριση στρες

Ο πέμπτος πυλώνας είναι ίσως ο πιο δύσκολος: η διαχείριση του στρες. Ο καθηγητής το έθεσε απλά: να μη σε παραλύει το στρες, να το αντιμετωπίζεις και να το ξεχνάς όταν φύγει.
Αυτό μου θύμισε μια πρακτική που είχα ακούσει στο παρελθόν, σε ένα σεμινάριο νευροβιολογίας. Την «τεχνική τεφάλ», δηλαδή, να μην κολλάει τίποτα.

Ο καθηγητής εξήγησε ότι η καθημερινή διαχείριση του στρες δεν χρειάζεται μεγάλες ανατροπές, αρκούν μικρές, σταθερές πράξεις φροντίδας. Μερικά δεκάλεπτα μέσα στη μέρα, αφιερωμένα σε αναπνοές ή έναν σύντομο διαλογισμό ενσυνειδητότητας, μια βόλτα στο πάρκο, στη θάλασσα ή στην εξοχή, λίγη μουσική, χορός, επαφή με την τέχνη, ένα γέλιο από καρδιάς ή η χαρά της δημιουργίας μπορούν να μεταμορφώσουν την ψυχική αντοχή του ανθρώπου.

Ακόμη και το τρυφερό, συναισθηματικό σεξ, όπως το περιέγραψε ο ίδιος, ενεργοποιεί το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα και ηρεμεί βαθιά τον οργανισμό. Όλες αυτές οι μικρές πρακτικές μειώνουν την κορτιζόλη, αυξάνουν τη ντοπαμίνη και τη σεροτονίνη και, τελικά, μας βοηθούν να στεκόμαστε όρθιοι μέσα στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής.

Σκοπός ζωής: ο πιο ισχυρός «βιοδείκτης» μακροζωίας

Όταν η συζήτηση οδηγήθηκε σε πιο φιλοσοφικό πεδίο, ο κύριος Χρούσος διατύπωσε μια φράση σχεδόν αποκαλυπτική: «ο σημαντικότερος παράγοντας για μια ζωή με διάρκεια και ποιότητα είναι ο σκοπός της ζωής. Ένας άνθρωπος που διαθέτει νόημα, που πορεύεται με στόχο, όραμα, αποστολή ή δημιουργική φιλοδοξία, διατηρεί τη ντοπαμίνη σε υγιή επίπεδα και κρατά το στρες χαμηλά».

Πρόκειται για εκείνη τη βαθιά κατάσταση που οι αρχαίοι περιέγραφαν ως ευδαιμονία, μια εσωτερική αρμονία πέρα από την απλή ευτυχία, η οποία σήμερα αποδεικνύεται επιστημονικά ότι λειτουργεί ως ισχυρός σύμμαχος της μακροζωίας. Στο κέντρο αυτής της εμπειρίας βρίσκονται οι σχέσεις μας με τους άλλους, η παρουσία φίλων, η κοινωνικότητα, η αίσθηση ότι ανήκουμε κάπου, ότι προσφέρουμε και ότι η παρουσία μας έχει αντίκτυπο και νόημα.

Παιδιά, έφηβοι και κοινωνικά δίκτυα: μια «ήσυχη» απειλή

Ως παιδίατρος και ενδοκρινολόγος, ο κ. Χρούσος ανησυχεί ιδιαίτερα για τη νέα γενιά.

Μου εξήγησε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι σήμερα:

• έχουν μεγαλύτερη μοναξιά,
• είναι δύο χρόνια πίσω σε κοινωνική ωρίμανση σε σχέση με προηγούμενες γενιές,
• ζουν με μια ψευδαίσθηση κοινωνικότητας μέσα από τα social media,
  αλλά χωρίς πραγματική επαφή, χωρίς βλέμμα, χωρίς σώμα.

Ο ψηφιακός κόσμος «ανακαλωδιώνει» τον εγκέφαλο και όταν αυτό γίνεται στα κρίσιμα χρόνια ως τα 16, οι επιπτώσεις είναι βαθιές. Δεν είναι τυχαίο ότι χώρες όπως η Αυστραλία έχουν ήδη προχωρήσει σε περιορισμούς πρόσβασης των παιδιών στα social media πριν τα 16. Και αυτό δεν είναι αυταρχισμός, όπως εξηγεί, είναι πολιτική δημόσιας υγείας.

Το ελληνικό σύστημα υγείας και η χαμένη έννοια της πρόληψης

Η συζήτηση δεν θα μπορούσε να μην πάει και στο ελληνικό σύστημα υγείας.
Ο κ. Χρούσος ήταν σαφής:

Ο καθηγητής Χρούσος τόνισε ότι ένα βιώσιμο σύστημα υγείας ξεκινά από την ουσιαστική ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας.

Η πρόληψη, όπως σημείωσε, είναι το σημείο όπου κερδίζεται ή χάνεται η υγεία ενός πληθυσμού και μαζί της το οικονομικό βάρος ενός ολόκληρου κράτους.

Όταν τα νοσοκομεία γεμίζουν με περιστατικά που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν εύκολα από τον γιατρό της γειτονιάς, το σύστημα εξαντλείται και ο πολίτης κουράζεται.

«Αν φτιάξουμε την πρόληψη δεν θα έχουμε όλα αυτά τα προβλήματα που έχουμε τώρα. Και τα έξοδα θα είναι λιγότερα και οι άνθρωποι θα έχουν λιγότερα προβλήματα και πιο ευτυχισμένοι θα είναι», αναφέρει χαρακτηριστικά

Στην πραγματικότητα, όμως, η πρόληψη δεν είναι μια περίπλοκη διαδικασία. Επιστρέφει ξανά και ξανά στα ίδια θεμελιώδη στοιχεία: επαρκή ύπνο, σωστή διατροφή, συστηματική άσκηση, σταθερότητα ρυθμών, καλή διαχείριση του στρες και υγιείς κοινωνικές σχέσεις.

Όπως θα έλεγε και ο Ιπποκράτης, «κάλλιον το προλαμβάνειν του θεραπεύειν», μια φράση που το βιβλίο του καθηγητή, Άρη Τσατσάκη έρχεται να μεταφράσει σε σύγχρονη επιστήμη και πρακτική καθημερινότητα.

Το βιβλίο του Άρη Τσατσάκη

Ο κύριος Χρούσος μίλησε με πραγματική εκτίμηση για το βιβλίο του καθηγητή, Άρη Τσατσάκη. Δεν το κρύβω, όταν ένας άνθρωπος με το δικό του κύρος λέει «το βιβλίο τα έχει όλα μέσα», αυτό από μόνο του είναι είδηση.

Τι ξεχωρίζει σε αυτό το βιβλίο;

• Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο (evidence-based).
• Συνδέει βιοδείκτες, τελομερίδια, βιολογική ηλικία με πρακτικές επιλογές ζωής.
• Δεν μένει στη θεωρία αλλά δίνει συγκεκριμένες στρατηγικές και εξατομικευμένες προσεγγίσεις.
• Γεφυρώνει την επιστήμη με την καθημερινή ζωή.

Ο κ. Χρούσος, προλογίζοντας το βιβλίο, βάζει την υπογραφή του σε ένα έργο που μπορεί -αν το πάρουμε στα σοβαρά- να αλλάξει όχι μόνο τον τρόπο που τρώμε ή κοιμόμαστε, αλλά τον τρόπο που σκεφτόμαστε τον εαυτό μας μέσα στον χρόνο.

«Θα μπορούσαμε να ζούμε μέχρι τα 105»

Ίσως η πιο δυνατή φράση της συζήτησής μας ήταν αυτή: «Πιστεύω ότι κανονικά η καμπύλη της ζωής του ανθρώπου θα έπρεπε να φτάνει τα 105 χρόνια».

Κι όμως, στην Ελλάδα ζούμε κατά μέσο όρο γύρω στα 81, στην Ιαπωνία φτάνουν τα 85, στην Ελβετία ακόμα ψηλότερα. Οι Έλληνες, έχουμε γενικά, καλά γονίδια, αλλά κακό τρόπο ζωής.

Το στρες «κλέβει» χρόνια, η κακή διατροφή «κλέβει» χρόνια, η έλλειψη ύπνου, άσκησης, καλών σχέσεων, και η απουσία νοήματος  -όλα μαζί- μας ρίχνουν πολύ κάτω από αυτό το 105 που θα μπορούσε να είναι ο ορίζοντάς μας.

Τελικά, τι μένει;

Φεύγοντας από αυτή τη συνέντευξη, ένιωσα μέσα μου να συνυπάρχουν δύο ισχυρά συναισθήματα. Από τη μία, μια ζωηρή ανησυχία, γιατί όλα όσα κάνουμε λάθος βρίσκονται μπροστά μας, απτά και αδιαμφισβήτητα. Από την άλλη, μια αληθινή ελπίδα, γιατί η αλλαγή δεν είναι κάτι μακρινό ή ουτοπικό, αλλά μια επιλογή που μπορούμε να κάνουμε κάθε στιγμή.

Ο καθηγητής Γεώργιος Χρούσος δεν καταφεύγει ποτέ σε υπερβολές, μιλά με καθαρά δεδομένα και γλώσσα απλή, άμεση, κατανοητή. Από την άλλη, ο καθηγητής Άρης Τσατσάκης, μέσα από το βιβλίο του, βάζει αυτά τα δεδομένα σε τάξη και τα μετατρέπει σε πρακτικά εργαλεία ζωής. Σε έναν κόσμο που διαρκώς επιταχύνει, ίσως η πιο αληθινή επανάσταση είναι να μάθουμε να επιβραδύνουμε συνειδητά, να ακούμε το σώμα μας και να δίνουμε χώρο σε ό,τι μας κρατά πραγματικά ζωντανούς.

• να κοιμηθούμε λίγο νωρίτερα,
• να περπατήσουμε λίγο περισσότερο,
• να φάμε λίγο πιο απλά και αυθεντικά,
• να κλείσουμε για λίγο τις οθόνες,
• να ανοίξουμε ένα βιβλίο,
• να τηλεφωνήσουμε σε έναν φίλο,
• να θυμηθούμε γιατί ζούμε – όχι απλώς πώς.

Η ευεξία και η μακροζωία, τελικά, δεν είναι «δώρο τύχης». Είναι στάση ζωής.

Και ίσως -όπως θα συμφωνούσε και ο ίδιος ο Καθηγητής- η καλύτερη στιγμή να αρχίσουμε να τη διεκδικούμε είναι σήμερα.

Άρης Τσατσάκης

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Ηράκλειο: Τροχαίο ατύχημα στον δρόμο για ΠΑΓΝΗ – Στο νοσοκομείο νεαρή κοπέλα

Αυτά, και ακόμη περισσότερα, θα έχουμε την ευκαιρία να τα συζητήσουμε αναλυτικά στην παρουσίαση του νέου βιβλίου του διακεκριμένου καθηγητή και ακαδημαϊκού Άρη Τσατσάκη, στις 18 Δεκεμβρίου το απόγευμα, στο Επιμελητήριο Ηρακλείου.

Μια ανοιχτή πρόσκληση για όσους επιθυμούν να γνωρίσουν από κοντά τη σύγχρονη επιστήμη της ευεξίας και της μακροζωίας, μέσα από τη ματιά κορυφαίων Ελλήνων επιστημόνων που τιμούν τη χώρα με το έργο τους.

**Mini CV – Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Γεώργιος Π. Χρούσος

Ο Γεώργιος Π. Χρούσος είναι Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και ένας από τους πιο αναγνωρισμένους κλινικούς ερευνητές παγκοσμίως. Υπήρξε επί σειρά ετών Ανώτερος Ερευνητής και Επικεφαλής της Παιδιατρικής και Αναπαραγωγικής Ενδοκρινολογίας στο National Institutes of Health (NIH) των ΗΠΑ, ενώ σήμερα κατέχει την Έδρα UNESCO για την Υγεία των Εφήβων.

Έχει συγγράψει πάνω από 1.000 επιστημονικές εργασίες και βιβλία, συγκαταλέγεται στους πλέον πολυ-αναφερόμενους επιστήμονες διεθνώς και θεωρείται ο πιο πολυ-αναφερόμενος κλινικός παιδίατρος και ενδοκρινολόγος στον κόσμο. Οι έρευνές του πάνω στο στρες, στον άξονα υποθάλαμος–υπόφυση–επινεφρίδια και στη βιολογία της γήρανσης έχουν καθορίσει την παγκόσμια επιστημονική συζήτηση για την ευεξία και τη μακροζωία.