«Καλή Παναγιά»: Είναι σωστό ή λάθος να ακούγεται; Τι σημαίνει η ευχή

Τι σημαίνει τελικά η ευχή «Καλή Παναγιά»

Είτε ως αποχαιρετισμός, είτε ως ευχή για τις μέρες που έρχονται, είτε απλώς ως ένδειξη σεβασμού προς τη μεγαλύτερη εορτή του ορθόδοξου ημερολογίου η φράση «Καλή Παναγιά» χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο κυρίως λίγο πριν τον Δεκαπενταύγουστο, και ουσιαστικά λειτουργεί όπως το «Καλό Πάσχα» ή το «Καλά Χριστούγεννα».

Τι σημαίνει ακριβώς; Ή πρόκειται για μια «μοντέρνα» έκφραση που προκαλεί σύγχυση;

Η φράση χρησιμοποιείται κυρίως λίγο πριν τον Δεκαπενταύγουστο, και ουσιαστικά λειτουργεί όπως το «Καλό Πάσχα» ή το «Καλά Χριστούγεννα». Στο πλαίσιο αυτό, η «Παναγιά» λειτουργεί μεταφορικά, δηλαδή δεν εννοούμε το πρόσωπο της Παναγίας, αλλά την ημέρα της γιορτής της δηλαδή την Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου. Έτσι, η ευχή σημαίνει: «να περάσεις καλά μέχρι και την Παναγιά», ή «καλή εορτή της Παναγίας».

Γλωσσικά, η φράση δεν είναι λάθος. Είναι μια ευχή που ακολουθεί τη λογική άλλων παρόμοιων ευχών, όπως «Καλή Ανάσταση» ή «Καλή Πρωτοχρονιά». Η φράση είναι σύντομη, οικεία, και λειτουργεί ως σήμα κατατεθέν του ελληνορθόδοξου πολιτισμού.

Τα επιχειρήματα εκείνων που υποστηρίζουν ότι η συγκεκριμένη ευχή θα πρέπει να εξοστρακιστεί από την καθημερινότητά μας συνοψίζονται στο εξής: Η Παναγία, βάσει της διδασκαλίας της θρησκείας μας, είναι κάλλιστη -όχι απλά καλή- και η ευχή στερείται νοήματος.

Την συγκεκριμένη άποψη φαίνεται να ενστερνίζεται και ο μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, ένας εκ των ιεραρχών που υποστήριξαν με σθεναρότητα ότι δεν θα πρέπει να βαφτίζονται τα παιδιά των ομόφυλων ζευγαριών.

«Τα τελευταία χρόνια, επικράτησε μια μόδα που λέει Καλή Παναγιά, τι θα πει καλή Παναγιά! Λέμε καλό Χριστό; Eμείς λέμε Καλά Χριστούγεννα είναι γεγονός, λέμε Καλό Πάσχα είναι γεγονός» δήλωσε πέρυσι σε κήρυγμά του.

Όμως, πόσο δίκιο έχει ο ιεράρχης; Σε όλες τις γλώσσες, τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται, σε φράσεις που είναι εξαιρετικά κοινόχρηστες και τα δύο μέρη μιας συζήτησης αντιλαμβάνονται αμφότερα περί τίνος ο λόγος. Επί πλέον, ο πλεονασμός είναι κάτι που είναι συνυφασμένο με τη γλώσσα για να δηλώσει κάτι σε υπερθετικό βαθμό.

Σχετικές διευκρινήσεις παρείχε με περσινή ανάρτηση της στο Facebook η Ομότιμη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Πηνελόπη Καμπάκη:

«Καταρχήν δεν υπάρχει πλεονασμός στις ευχές που έχουν το καλό/καλή/καλά στην αρχή τους και που, εκ πρώτης όψεως, μοιάζουν ταυτολογικές ή υπερβολικές. Αλλά και πλεονασμό να το θεωρήσουμε, πού το κακό; Ο πλεονασμός είναι πολύ συνήθης στην γλώσσα αρχαιόθεν.

Αίφνης πλεονασμός υπάρχει και στην λέξη λυκόφως αφού η λέξη δεν προέρχεται από τον λύκο, όπως μάς δίνεται η εντύπωση, αλλά από κάποια λέξη λύκη που σήμαινε “πρωινό φως”, ομόρριζη με το το λατινικό lux = φως!

Για να επανέλθω στο θέμα, στην ευχή μας έχουμε δύο συνθετικά που σημαίνουν… φως! Είτε, λοπόν, λέμε «καλή επιτυχία», είτε «καλή λευτεριά», δεν εννοούμε πως θα μπορούσε κάποια επιτυχία να ήταν κακή, δηλαδή… αποτυχημένη, ή ότι μια γέννα θα μπορούσε, πόσο δε μάλλον ότι θα θέλαμε, να μην ήταν ανακουφιστική. Το «καλός», στις περιπτώσεις αυτές, σημαίνει «με το καλό να έρθει», «με το καλό να φτάσει» [η επιτυχία, η ημέρα της γέννας κ.ο.κ.]», «μακάρι να πάνε όλα κατ’ ευχήν», «γεροί να ’μαστε», «άμποτε».

Θα το καταλάβει ακόμη πιο εύκολα κάποιος με το εξής παράδειγμα: «Καλή πατρίδα, σύντροφε», ήτοι: «Με το καλό να επιστρέψεις [ή να επιστρέψουμε] στην πατρίδα μας [στην Ελλάδα], σύντροφε». Τα ίδια και με το (ακόμη πολύ παλιό: ο Παπαδιαμάντης το αντιγράφει κοντά ενάμιση αιώνα πίσω) «Καλό Παράδεισο», κουβέντα όμως που είναι στ’ αλήθεια παμπάλαια: ο θάνατος νοείται σαν η αρχή ενός ταξιδιού προς τον άλλο κόσμο, και οι ζωντανοί εύχονταν πάντα να ήταν εύδρομο το ταξίδι αυτό, και ο προορισμός του ο καλύτερος δυνατός: ο Παράδεισος.

Κατ’ αυτά, και το «Καλή Παναγιά» δεν έχει να κάνει με το καλός-κακός, ή με την καλή ή την… κακιά Παναγία. Δεν σημαίνει καν την ίδια την Παρθένο Μαρία — αλλά τη γιορτή της, την εορτή της Κοιμήσεως: «της Παναγιάς». Σημαίνει απλούστατα, «Με το καλό να φτάσει η μέρα του Δεκαπενταύγουστου, η γιορτή της Παναγίας, το πανηγύρι, το κατακαλόκαιρο».

Είναι μια απλή, κατανοητότατη, επίσης πολύ παλιά ευχή, που, πιθανόν, δεν την έλεγαν στο δικό μας τόπο αλλά σε κάμποσους άλλους κυρίως νησιωτικούς τόπους!

Μη διστάζετε λοιπόν να την πείτε, αν σας βγαίνει!»