Λασίθι: Το χαρουποεργοσπάσιο της Ελούντας το 1938 (φωτογραφίες)

Η χαρουπιά, δέντρο ανθεκτικό στην ξηρασία, ευδοκιμεί σε άγονα και πετρώδη εδάφη

Το χαρούπι, ο πολύτιμος καρπός της χαρουπιάς, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα τοπικά προϊόντα της Κρήτης, με μακρά παράδοση στη διατροφή και την οικονομία του νησιού. Η χαρουπιά, δέντρο ανθεκτικό στην ξηρασία, ευδοκιμεί σε άγονα και πετρώδη εδάφη, όπως αυτά της περιοχής του Μεραμπέλου και της Ελούντας, στο Λασίθι.

Στην Ελούντα και τις γύρω περιοχές, όπως η Μέσα Ελούντα, τα Πηγαδάκια και το νησί της Σπιναλόγκας, εκτείνονται χαρουποδάση, δημιουργώντας ένα χαρακτηριστικό τοπίο και αποτελώντας πολύτιμο φυσικό πόρο για την τοπική παραγωγή. Από την αρχαιότητα έως και σήμερα, το χαρούπι χρησιμοποιείται ως φυσική γλυκαντική ουσία, ζωοτροφή και πρώτη ύλη για την παραγωγή χαρουπάλευρου, χαρουπόμελου και άλλων προϊόντων υψηλής διατροφικής αξίας.

Η σημασία του χαρουπιού 

Η σημασία του χαρουπιού για την περιοχή είναι αδιαμφισβήτητη, καθώς στο παρελθόν αποτέλεσε βασικό εξαγώγιμο προϊόν, συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξη. Σήμερα, με την αναβίωση της παραδοσιακής διατροφής και την αυξανόμενη ζήτηση για φυσικά προϊόντα, το χαρούπι γνωρίζει νέα άνθηση, ενισχύοντας τη γεωργική παραγωγή και προσελκύοντας το ενδιαφέρον της βιομηχανίας τροφίμων.

Το εργοστάσιο χαρουπιού 

Το εργοστάσιο επεξεργασίας χαρουπιού στην Κρήτη, γνωστό ως χαρουποεργοσπάσιο, ιδρύθηκε στην Ελούντα το 1938 και λειτούργησε για είκοσι χρόνια. Ήταν το πρώτο εργοστάσιο χαρουπιού στο νομό Λασιθίου με σχεδιαστή του οικοδομήματος τον Ιταλό μηχανικό Μάριο Φαζόλο. Το εργοστάσιο συνέβαλλε σε μεγάλο βαθμό στην επιβίωση του πληθυσμού σε δύσκολα χρόνια.

Το επιβλητικό πέτρινο κτίσμα κόστισε 95.000 δραχμές, ποσό ιδιαίτερα υψηλό για την εποχή. Η λειτουργία του εκτεινόταν από τον Αύγουστο έως τον Μάρτιο, καθημερινά από τις 06:00 έως τις 22:00, και απασχολούσε δέκα εργαζόμενους. Η παραγωγική του ικανότητα έφτανε τους 8-9 τόνους χαρουπιού ανά οκτάωρη βάρδια.

Το εργοστάσιο παρήγαγε τρία υποπροϊόντα, κάποια εκ των οποίων προορίζονταν για τοπική κατανάλωση, ενώ το μεγαλύτερο μέρος εξαγόταν σε όλη την Ευρώπη μέσω θαλάσσιων μεταφορών. Η δραστηριότητά του το κατέστησε σημαντικό εμπορικό σημείο αναφοράς για την Ελούντα.

Μετά τη διακοπή της λειτουργίας του, ο χώρος χρησιμοποιήθηκε για την εγκατάσταση μηχανημάτων λείανσης και την αποθήκευση αλατιού από τις αλυκές, δύο ακόμη χαρακτηριστικά προϊόντα της περιοχής. Σήμερα το εργοστάσιο εξυπηρετεί για διαφορετική χρήση.

Η διαδικασία παραγωγής

Η διαδικασία ξεκινούσε με τη συγκομιδή των χαρουπιών από τις τοπικές χαρουπιές της Ελούντας και των γύρω περιοχών. Οι καρποί μεταφέρονταν στο εργοστάσιο με ζώα ή κάρα και αποθηκεύονταν σε μεγάλες αποθήκες μέχρι την επεξεργασία τους. Τα χαρούπια καθαρίζονταν από ξένα σώματα, όπως πέτρες, φύλλα και χώμα. Έπειτα, γινόταν διαλογή ανάλογα με την ποιότητά τους, ώστε να επιλεγούν οι καλύτεροι καρποί για επεξεργασία.

Τα καθαρισμένα χαρούπια διοχετεύονταν σε ειδικούς μύλους όπου συνθλίβονταν για να διαχωριστούν σε σκόνη, πολτό και σπόρους. Το χαρουπάλευρο, που προέκυπτε από αυτή τη διαδικασία, κοσκινιζόταν για να αποκτήσει την επιθυμητή υφή και ποιότητα. Οι σπόροι των χαρουπιών, γνωστοί για τη σταθερή τους μάζα (χαρουπόσπορος ή κεράτιο), συλλέγονταν ξεχωριστά.

Τα τελικά προϊόντα (χαρουπόμελο, χαρουπάλευρο και γόμα χαρουπιού) συσκευάζονταν σε ξύλινα κιβώτια και σακιά, έτοιμα για μεταφορά. Το εργοστάσιο είχε δυναμικότητα επεξεργασίας 8-9 τόνων χαρουπιού ανά 8ωρη βάρδια και τα προϊόντα του εξάγονταν σε όλη την Ευρώπη μέσω θαλάσσιων μεταφορών.