Νίκος Καζαντζάκης: 68 χρόνια από το θάνατο του κορυφαίου Έλληνα συγγραφέα

«Ο άνθρωπος που πάλεψε με τα σκοτάδια του για να βρει μια στάλα φως»

Σε έναν τιμητικό αποχαιρετισμό στον Νίκο Καζαντζάκη, που έχει αποδημήσει λίγες μέρες πριν –ένα Σαββατιάτικο πρωινό του Οκτωβρίου του 1957– ο δημοσιογράφος, μεταφραστής και λογοτέχνης Μάριος Πλωρίτης δημοσιεύει στην εφημερίδα «Ελευθερία» την τελευταία συνάντησή του με τον εκλιπόντα «γιο του Ψηλορείτη», τρία χρόνια πριν, στην Αντίμπ της Γαλλίας.

Εκείνος ο άνθρωπος, λοιπόν –καθώς λέει ο δημοσιογράφος– που η ηλικία, ο στοχασμός, η αγωνία, οι αρρώστιες είχαν σκάψει τη μορφή του, αλλά δεν τον είχαν δαμάσει, ήταν απολύτως συνεπής με όσα είχε χαράξει στο χαρτί. Ό,τι είχε γράψει ήταν η κραυγή του αίματος και του νου του. Το πνεύμα του, ακούραστο, αντιμετώπιζε θαρραλέα τη σκιά και τον θάνατο που τον πλησίαζαν. Ο Νίκος Καζαντζάκης ονειρευόταν το γράψιμο, ονειρευόταν τα ταξίδια.

– Και η Ελλάδα;
– Η Ελλάδα είναι η μεγάλη μάνα. Δεν έχει σημασία αν βρίσκομαι μακριά της. Την έχω μέσα μου και πιο πολύ την Κρήτη. Όμως, θέλω να πεθάνω στην Κρήτη. Είναι η γη μου. Εκεί να με θάψουνε. Το χώμα της Κρήτης έφτιασε το αίμα μου. Αυτό θέλω να το πιει…

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Αιματηρή συμπλοκή τα ξημερώματα: 50χρονος μαχαίρωσε αστυνομικό και πυροβολήθηκε από συνάδελφό του

Δεν «θα καταφέρει» να αφήσει την τελευταία του πνοή στην Κρήτη του. Θα φύγει στην πανεπιστημιακή κλινική του Freiburg. Το σώμα του, όμως, θα μεταφερθεί στο Ηράκλειο, όπου, κατά την επιθυμία του, θα αναπαυτεί για να ξοφλήσει το ιερό χρέος… να μεταγγίσει το αίμα του στην κρητική γη.

Αυτός. Ο Νίκος Καζαντζάκης. Ο άνθρωπος που προτάθηκε εννέα φορές για βραβείο Νόμπελ. Που τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης. Ο ακαταπόνητος στοχαστής, ο ανεξάντλητος γραφιάς, ο ακούραστος ταξιδιώτης, ο ανήμερος ερευνητής. Αγάπησε τον Marx, τον Bergson, τον Nietzsche, τον Lenin, τον Βούδα, τον Χριστό και έναν Έλληνα εργάτη ονόματι Γιώργο Ζορμπά.

«Ανένταχτος πολιτικά, ανένταχτος γλωσσικά, ανένταχτος λογοτεχνικά, ανένταχτος θρησκειολογικά και θεολογικά, ανένταχτος ακόμη και φιλοσοφικά», θα γράψει η πανεπιστημιακός Αγαθή Μαρκάτη.

Ένας γάμος στον ναό του κοιμητηρίου

Βλέπει το φως της ζωής ένα φθινοπωρινό πρωινό του 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Είναι ήδη 14 χρόνων όταν, με την έκρηξη της τελευταίας Κρητικής Επανάστασης, η οικογένεια Καζαντζάκη μεταβαίνει στη Νάξο, όπου ο Νίκος φοιτά στη Γαλλική Εμπορική Σχολή.

Το 1910 τον βρίσκει στην Αθήνα, σε μια συντροφιά λογοτεχνών και διανοουμένων. Η πρωτεύουσα βράζει με το γλωσσικό ζήτημα. Μαζί με τον Δραγούμη, τον Παπαναστασίου, τον Καρκαβίτσα και τον Μαβίλη, ιδρύουν τον Εκπαιδευτικό Όμιλο για την προώθηση της δημοτικής γλώσσας.

Εκεί γνωρίζει τον Άγγελο Σικελιανό και γοητεύεται από τον μυστικισμό του. Ταξιδεύουν μαζί στο Άγιο Όρος και την Πελοπόννησο, εμπειρίες που θα εμφυσήσουν στον Καζαντζάκη το ενδιαφέρον για τον ασκητισμό και τη μετουσίωση της ύλης σε πνεύμα.

Γνωρίζει τη Γαλάτεια Αλεξίου, την «Τοτώ» του. Παρά την αντίδραση του πατέρα του, την παντρεύεται κρυφά στον ναό του κοιμητηρίου.

Γράφει και ταξιδεύει αδιάκοπα. Ζει στη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Ρωσία. Οι μεταφράσεις του Όμηρου, Δάντη και Φάουστ είναι σχολιασμοί, όχι απλές μεταφορές.

Ο “άθεος” που αναζητά παντού τον Θεό

Το μυαλό του δεν ησυχάζει. Η ψυχή του βασανίζεται από αγωνίες και θεμελιακά ερωτήματα. Τον απασχολεί η μορφή του Χριστού:

«Αυτή η ένωση η τόσο μυστηριώδης και τόσο πραγματική του ανθρώπου και του Θεού».

Το 1922 γράφει την «Ασκητική», το θεμέλιο όλου του έργου του:

«Ξέρω τώρα· δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, λυτρώθηκα… Είμαι λεύτερος.»

Το 1938 εκδίδει την «Οδύσσεια» — 24 ραψωδίες, 33.333 στίχοι! Ένα έπος για την αναζήτηση του Θεού, όχι της πατρίδας.

«Όχι ελευθερία ή θάνατος – ελευθερία και θάνατος»

Ο Καζαντζάκης γίνεται γνωστός με τα μυθιστορήματά του:

• «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» (1946)

• «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (1948)

• «Καπετάν Μιχάλης» (1950)

Ο Ζορμπάς θα γίνει παγκόσμιο σύμβολο ελευθερίας.
Ο Καπετάν Μιχάλης, εμπνευσμένος από τον πατέρα του, θα εκφράσει το απόλυτο δόγμα του συγγραφέα:

«Όχι ελευθερία ή θάνατος – ελευθερία και θάνατος.»

Στο εδώλιο «Ο Τελευταίος Πειρασμός»

Το 1952 κυκλοφορεί ο «Τελευταίος Πειρασμός», έργο που προκαλεί την οργή της Εκκλησίας.
Η Ιερά Σύνοδος απαγορεύει τα βιβλία του, ενώ ο Πάπας το εντάσσει στη λίστα των απαγορευμένων.

Ο Καζαντζάκης απαντά:

«Ad tuum, Domine, tribunal apello» – Στο δικαστήριό σου, Κύριε, κάνω έφεση.

Η κινηματογραφική μεταφορά του από τον Μάρτιν Σκορσέζε (1988) θα αναζωπυρώσει ξανά τις αντιδράσεις.

«Ξέρω τώρα· ο Θεός αγάπη εστί», γράφει ο ίδιος.

Η “νόσος των ασκητών”

Το 1922 εμφανίζει οίδημα στο πρόσωπο· οι γιατροί το αποκαλούν «masque de sexualité» – τη νόσο των ασκητών.
Ο Καζαντζάκης θεωρεί τη σεξουαλική αποχή αναγκαία για «την υπέρβαση του ενστίκτου».

Η Γαλάτεια παραπονιέται:

«Μάζεψα τους μήνες που έζησες σπίτι μας… Ξέρεις πόσα χρόνια είμαστε κοντά; Όλα-όλα τέσσερα».

Χωρίζουν μετά από 15 χρόνια.
Το 1924 γνωρίζει την Ελένη Σαμίου, τη «χαρά της ζωής» του, με την οποία θα μοιραστεί την υπόλοιπη πορεία του.

Το 1957, ύστερα από ταξίδι στην Κίνα, Σκανδιναβία και Ιαπωνία, προσβάλλεται από ασιατική γρίπη και πεθαίνει στο Freiburg.
Η σορός του μεταφέρεται στο Ηράκλειο, όπου ενταφιάζεται στην Τάπια Μαρτινέγκο, στα βενετσιάνικα τείχη.

Στο μνήμα του χαράσσεται η φράση που σφράγισε την κοσμοθεωρία του:

«Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβάμαι τίποτα. Είμαι λεύτερος.»