Ο αόρατος «σύμμαχος» της κατάθλιψης: Πώς οι ορμόνες επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία

Οι ορμόνες ως «χημικοί αγγελιοφόροι»

Οι ορμόνες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη σωστή λειτουργία του οργανισμού μας. Ωστόσο, μπορούν να ασκήσουν ισχυρή και μερικές φορές αρνητική επίδραση στη διάθεσή μας και στην ψυχική μας υγεία.

Πολλοί πιστεύουμε ότι έχουμε πλήρη έλεγχο των συναισθημάτων μας· όμως, είναι πράγματι έτσι; Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και δεκαετίες ότι οι νευροδιαβιβαστές  οι χημικοί αγγελιοφόροι του εγκεφάλου  επηρεάζουν έντονα τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά μας. Καθώς όμως η έρευνα προχωρά, αποκαλύπτεται ότι και οι ορμόνες έχουν πολύ πιο περίπλοκη και απρόβλεπτη δράση απ’ ό,τι πιστεύαμε. Σήμερα, ερευνητές επιχειρούν να αξιοποιήσουν αυτή τη γνώση για τη δημιουργία νέων θεραπειών για την κατάθλιψη και το άγχος.

Οι ορμόνες ως «χημικοί αγγελιοφόροι»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Ήρακλειο: Ο Αρχιμανδρίτης Θεολόγος Αλεξανδράκης εξελέγη με 37 ψήφους και φέρει τον τίτλο της Επισκοπής Ταλαντίου

Οι ορμόνες παράγονται από συγκεκριμένους αδένες και όργανα, απελευθερώνονται στο αίμα και δρουν σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, «κουμπώνοντας» σε υποδοχείς κυττάρων σαν ένα βιολογικό «χειραψία» που δίνει εντολή για δράση. Για παράδειγμα, η ινσουλίνη λέει στα κύτταρα του ήπατος και των μυών να απορροφήσουν τη γλυκόζη και να τη μετατρέψουν σε γλυκογόνο.

Μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί πάνω από 50 ορμόνες που ελέγχουν εκατοντάδες λειτουργίες του σώματος  από την ανάπτυξη και τη σεξουαλική λειτουργία, μέχρι τον ύπνο, την αναπαραγωγή και τη συναισθηματική μας ισορροπία.

Όταν οι ορμόνες επηρεάζουν τη διάθεση

«Οι ορμόνες επηρεάζουν πραγματικά τη διάθεση και τα συναισθήματά μας», εξηγεί η Ναφίσα Ισμέιλ, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οττάβα. «Το κάνουν αλληλεπιδρώντας με τους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου, αλλά και επηρεάζοντας διεργασίες όπως ο κυτταρικός θάνατος ή η δημιουργία νέων νευρώνων».

Η εμφάνιση ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη, το άγχος ή η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), αυξάνεται ιδιαίτερα στις περιόδους έντονων ορμονικών μεταβολών — και αυτό ισχύει κυρίως για τις γυναίκες. Αν και στην παιδική ηλικία τα ποσοστά κατάθλιψης είναι παρόμοια ανάμεσα στα δύο φύλα, στην εφηβεία τα κορίτσια έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη, και αυτή η διαφορά διατηρείται και στην ενήλικη ζωή.

Πριν την έμμηνο ρύση, τα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης πέφτουν, προκαλώντας σε κάποιες γυναίκες ευερεθιστότητα, κόπωση ή λύπη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μεταβολές αυτές οδηγούν σε προεμμηνορροϊκή δυσφορική διαταραχή (PMDD) — μια σοβαρή μορφή ορμονικής κατάθλιψης που συνοδεύεται από έντονο άγχος, μεταπτώσεις διάθεσης και μελαγχολία.

Αντίθετα, η άνοδος των οιστρογόνων λίγο πριν την ωορρηξία συνδέεται με ευεξία και καλή διάθεση, ενώ η αλλοπρεγνανολόνη – προϊόν της διάσπασης της προγεστερόνης – δρα χαλαρωτικά.

Εγκυμοσύνη, εμμηνόπαυση και ψυχική υγεία

Οι μεγάλες ορμονικές διακυμάνσεις κατά την εγκυμοσύνη, την περιεμμηνόπαυση και την εμμηνόπαυση μπορούν επίσης να επιβαρύνουν την ψυχική ισορροπία. Περίπου 13% των γυναικών εμφανίζουν μεταγεννητική κατάθλιψη μετά τη γέννα, λόγω της απότομης πτώσης οιστρογόνων και προγεστερόνης.

«Δεν έχει τόση σημασία το ακριβές επίπεδο των ορμονών, όσο οι απότομες μεταβολές τους», εξηγεί η καθηγήτρια ψυχιατρικής Λίσα Γκαλέα. «Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευαίσθητοι σ’ αυτές τις διακυμάνσεις, ενώ άλλοι περνούν την εμμηνόπαυση χωρίς ιδιαίτερα συμπτώματα.»

Και οι άνδρες, ωστόσο, βιώνουν σταδιακή μείωση της τεστοστερόνης με την ηλικία, που σε ορισμένους μπορεί να επηρεάσει τη διάθεση και τα επίπεδα ενέργειας.

Οι ορμόνες και ο εγκέφαλος

Οι σεξουαλικές ορμόνες επηρεάζουν τη λειτουργία των νευροδιαβιβαστών σεροτονίνης και ντοπαμίνης — ουσιών που σχετίζονται με την ευχαρίστηση και την καλή διάθεση. Τα οιστρογόνα φαίνεται πως ενισχύουν την ευαισθησία των υποδοχέων τους και προάγουν την ανάπτυξη νέων νευρώνων στον ιππόκαμπο, περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μνήμη και τα συναισθήματα.

Καθώς οι γυναίκες εισέρχονται στην εμμηνόπαυση, η μείωση των οιστρογόνων συνδέεται με «θόλωση» σκέψης και δυσκολίες μνήμης — φαινόμενα που οι ειδικοί αποδίδουν στη μείωση της νευρογένεσης.

Όταν το στρες ξεφεύγει

Η χρόνια ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου–υπόφυσης–επινεφριδίων (HPA) οδηγεί σε υπερπαραγωγή κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες. Αν αυτή η κατάσταση παραταθεί, η κορτιζόλη καταστρέφει νευρώνες, αυξάνει τη φλεγμονή και επηρεάζει τον ιππόκαμπο, την αμυγδαλή και τον προμετωπιαίο φλοιό — περιοχές που ρυθμίζουν τη μνήμη, τη συγκέντρωση και τον έλεγχο των συναισθημάτων.

Αντίθετα, η οξυτοκίνη, γνωστή και ως «ορμόνη της αγάπης», δρα κατευναστικά και ενισχύει το αίσθημα ασφάλειας και δεσμού. Αν και τα αποτελέσματά της δεν είναι πλήρως αποδεδειγμένα, φαίνεται να μειώνει την κορτιζόλη και να προάγει τη θετική κοινωνική συμπεριφορά.

Θυρεοειδής και διάθεση

Οι ορμόνες του θυρεοειδούς, T3 και T4, ρυθμίζουν τον μεταβολισμό, τον καρδιακό ρυθμό και τη θερμοκρασία του σώματος. Όταν βρίσκονται σε ανισορροπία, μπορούν να προκαλέσουν έντονο άγχος ή κατάθλιψη. Η ρύθμιση των επιπέδων τους συνήθως οδηγεί και σε βελτίωση της διάθεσης.

Η πιθανή εξήγηση είναι ότι οι θυρεοειδικές ορμόνες αυξάνουν τα επίπεδα σεροτονίνης και ντοπαμίνης ή κάνουν τους υποδοχείς τους πιο ευαίσθητους.

«Γνωρίζουμε ότι οι ορμόνες επηρεάζουν τη διάθεση και την ψυχική μας υγεία», σημειώνει η Ισμέιλ. «Αυτό που μένει να ανακαλύψουμε είναι πώς ακριβώς το κάνουν, ώστε να μπορέσουμε να αναπτύξουμε πιο στοχευμένες και αποτελεσματικές θεραπείες.»

Πηγή: newsbomb.gr