Η εκκλησία μας ανακήρυξε Νεομάρτυρα τον γενναίο αυτό Σητειακό Λόγιο/Αρχιμανδρίτη Ιάκωβο Αρχατζικάκη

Ο Αρχιμανδρίτης Ιάκωβος Γεωργίου Αρχατζικάκης αναμφίβολα θεωρείται μια από τις σημαντικότερες πνευματικές φυσιογνωμίες της Σητείας. Συμπατριώτης ενός από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, του Μύσωνος και του μεγάλου μας επικού ποιητή Βιτσέντζο Κορνάρου, υπήρξε αγωνιστής της ελευθερίας, της παιδείας και της ευσέβειας.

Γεννήθηκε στις 20 Ιουλίου του 1872 στο χωριό Ζήρος της Σητείας και ήταν ένα από τα 8 παιδιά του Γιώργη και της Ειρήνης Αρχατζικάκη (4 αγόρια: Κωνσταντίνος, Εμμανουήλ, Νικόλαος και Ιάκωβος και 4 κορίτσια: Μαριγώ, Χρυσάνθη, Στεφανία, Ελένη). Το αρχικό όνομα της οικογένειας ήταν Παπαδάκη, αλλά μετονομάστηκαν έτσι από τους χωριανούς για να τους ξεχωρίζουν, όταν στο πατρογονικό τους σπίτι φύτρωναν πολλοί «αρχατζίκοι» (μυρώνια) και ο παππούς κι ο πατέρας του που αρέσκονταν να τα τρώνε στη σαλάτα τους, έκανε τους χωριανούς να λένε «το σπίτι του αρχάτζικα» αντί το σπίτι του Παπαδάκη, κι έτσι τους έμεινε το παρανόμι.

Το 1907 χειροτονείται πρεσβύτερος λαμβάνοντας και το οφίκιο του Αρχιμανδρίτη και κηρύσσει τον λόγο του Θεού από άμβωνος. Το 1908 εγείρεται θέμα των αραβόφωνων Ορθοδόξων και ο Αρχατζικάκης με τον Μελ. Μεταξάκη και άλλους 135 κληρικούς καταθέτουν πράξη αποδοχής της αποκηρύξεως του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δαμιανού. Ξεσπά πόλεμος μεταξύ των Αγιοταφιτών του Πατριαρχείου και των αραβόφωνων της Παλαιστίνης, ενώ οι Νεότουρκοι υποκινούν τους αραβόφωνες και την Ρωσική «Παλαιστίνια εταιρία» κατά των ορθοδόξων Αγιοταφιτών προσπαθώντας να πλήξουν την αυτοτέλεια του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Οι Αγιοταφίτες ζητούν τη συνδρομή της Σμύρνης. Η ελληνορθόδοξη αδελφότητα Σμύρνης στέλνει 300 πιστούς να ενισχύσουν τη θέση του Πατριαρχείου. Έτσι, ο Ιάκωβος Αρχατζικάκης μπαίνει στο στόχαστρο των Νεότουρκων φανατικών μουσουλμάνων.

Η προσωπικότητα και οι δραστηριότητες του Αρχιμανδρίτη Αρχατζικάκη γίνονται γνωστές και εκτός Ιεροσολύμων και αυτό ενοχλεί τον Πατριάρχη, ο οποίος δεν ξεχνά την απόπειρα καθαιρέσεως του και η διάσταση τους μεγενθύνεται. Με το σουλτανικό βεράτιο (προνόμιο) που του έδινε η συμφωνία του Χάτι Χουμαγιούν, εξορίζεται ο Ιάκωβος, ο Ματθίας Παυλίδης, ο Μελέτιος Μεταξάκης και ο Χρυσόστομος Παπαδόπουλος. Οι δύο πρώτοι μεταβαίνουν στη Σμύρνη, όπου ο Παυλίδης εγκαθίσταται στο χωριό Ναζλί, ενώ ο Ιάκωβος στην Έφεσσο και την ίδια χρονιά προσλαμβάνεται ιεροδιάκονος της Μητρόπολης.

Το 1917, ο Ιάκωβος ζητά να υπηρετήσει στη Σμύρνη έστω και ως ιερέας και εγκαθίσταται στο αρχοντικό προάστιο του Βουτζά (Μπουτζά). Ο Βουτζάς, ένα προάστιο της Σμύρνης 8 χιλιόμετρα βορειοανατολικά, με έντονο το ελληνικό στοιχείο, έλκει τον Αρχιμανδρίτη που πιστεύει ότι θα μπορέσει να προσφέρει εκεί το θεάρεστο έργο του. Διοικητικά, ο Βουτζάς ανήκε στον καζά (υποδιοίκηση) Σμύρνης και αποτελούσε έδρα ναχιγιέ (δήμου). Οι δήμαρχοι, οι μουχτάριδοι (ενοριάρχες) και οι αζάδες (πάρεδροι που ήταν κυρίως Έλληνες και λιγότερο Λεβαντίνοι ή Τούρκοι) αποτελούσαν την διοικητική δομή της πόλης. Στο προάστιο αυτό κατοικούν και αρκετοί Κρήτες αλλά και συγγενείς του και ίσως είναι ο λόγος που το επέλεξε. Γίνεται σύντομα αποδεκτός από την ελληνική παροικία και αρχίζει να διδάσκει ως ιερατικός προϊστάμενος (με ανάθεση από τον Μητροπολίτη Σμύρνης Αμβρόσιο) και διευθυντής του αρρεναγωγείου του Βουτζά και να ιερουργεί στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου.

Σύντομα αρχίζει δράση φιλανθρωπική, κοινωνική αλλά και εθνική, εκτός από ιερατική και μαθησιακή. Καταφέρνει να συσπειρώσει τους Χριστιανούς, να σφυρηλατήσει τη Χριστιανική ευσέβεια και να φλογίσει το εθνικό φρόνημα των ήδη καταπιεσμένων Ελλήνων από τους Νεότουρκους και τις απειλές τους. Η συμβολή του είναι καταλυτική στην άμυνα της περιοχής και στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Φλάμπουρο λευτεριάς το ράσο του το χαρακτηρίζουν οι ιστορικοί. Τα ανδραγαθήματα του ακολουθούν και την επόμενη χρονιά που υπηρετεί ακόμη και ως στρατιωτικός ιερέας στα ελληνικά στρατεύματα που πολεμούν στη Μικρά Ασία, αλλά και ως Εκκλησιαστικός Σύνδεσμος στην προσπάθεια αντίστασης με κοινωνική και υλική υποστήριξη στον αγώνα. Η δράση του όμως δεν περνά απαρατήρητη και έχει γίνει καρφί στο μάτι των Τούρκων που ζητούν αφορμή να τον χαλάσουν. Ως νέος Παπαφλέσσας κινδυνεύει αλλά ο Αρχιμανδρίτης Ιάκωβος Αρχατζικάκης πρωτοστατεί και παρίσταται σε κάθε εθνική κίνηση, δεν υποχωρεί. Έτσι, θα τον βρει η είσοδος των Τούρκων στην πόλη του.

Είναι 28 Αυγούστου, 10 Σεπτεμβρίου με το Νέο Ημερολόγιο όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην εκκλησία του. Εκείνος, αν και τον προειδοποίησαν, δεν θέλησε να το σκάσει, δεν θέλησε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του. Δέχτηκε πολλές πιέσεις Ελλήνων και ξένων πολιτικών και θρησκευτικών παραγόντων να φύγει, μα δεν το ‘κανε. Έμεινε εκεί και υπέστη τα φρικτότερα βασανιστήρια, ως άλλος Δασκαλογιάννης. Τον συνέλαβαν, τον κακοποίησαν βάναυσα, τον έσυραν πάνω σε κυβόλιθους, τον καταμάτωσαν κι ύστερα τον καλίγωσαν. Του κάρφωσαν πέταλα στις φτέρνες των ποδιών και στο μέτωπο και τον περιέφεραν ατιμωτικά στα κακοτράχαλα σοκάκια της πόλης. Σύμφωνα με μαρτυρίες, καθ’ όλη τη διάρκεια του βασανισμού του, μια λέξη φώναζε συνέχεια: “Παναγιά μου! Παναγιά μου!“. Κι αφού έβγαλαν όλη τη μανία τους πάνω στο καταματωμένο και μωλωπισμένο κορμί του με ραβδισμούς, τον σταύρωσαν και τον κρέμασαν στην πόρτα του Άγγλου Γκόρτον, παλιάς οικογένειας του Βουτζά. Ξεψύχησε μέσα σε αβάσταχτους, σε φρικτούς πόνους. Το μαρτυρικό του σώμα σύρθηκε πάνω στα αιματοβαμμένα καλντερίμια και έπειτα ρίχτηκε σε έναν υπόνομο. Δεν επέτρεψαν ποτέ να το πάρει κάποιος να το θάψει.

Μαζί του μαρτύρησε, γδάρθηκε ζωντανός κι ο πρωτανηψιός του Κωνσταντίνος Νικολάου Αεράκης, γιος της αδελφής του Στεφανίας, ο οποίος υπηρετούσε στον Ελληνικό στρατό και κατά την άτακτη υποχώρηση τους κατέφυγε στη Σμύρνη κοντά στο θείο του. Τον συνέλαβαν όμως οι Τσέτες και είχε αυτόν τον μαρτυρικό θάνατο.

Η εκκλησία μας ανακήρυξε Νεομάρτυρα τον γενναίο αυτό Σητειακό Λόγιο/Αρχιμανδρίτη Ιάκωβο Αρχατζικάκη.

Προτομή του στήθηκε από τον Σύλλογο Μικρασιατών Ποντίων και Αρμενίων Σητείας στον περίβολο του Ιερού Ναού του Αγίου Ιωάννη στα ‘’Λιβάδια’’ της Σητείας.