Ψέματα: Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν… ενδίδουμε;

Το σύνδρομο του Πινόκιο και η τέχνη του να λέμε ψέματα

Η ικανότητα του να λες ψέματα έχει εντοπιστεί και σε άλλα ανώτερα θηλαστικά, κυρίως τα πρωτεύοντα. Οι τάσεις για εξαπάτηση και χειραγώγηση, σύμφωνα με έρευνα του πρωτευοντολόγου Richard Byrne (Πανεπιστήμιο St. Andrews, Σκωτία), μπορούν να προβλεφθούν από τον όγκο του νεοφλοιού, του τμήματος του εγκεφάλου που, όπως επιβεβαιώνουν τα ευρήματα, εξελίχθηκε τελευταίο ως απόκριση στις κοινωνικές προκλήσεις.

Σειρά μελετών, που στηρίχθηκαν σε απεικονιστικά ευρήματα, κατέληξαν στο κοινό συμπέρασμα ότι το ψέμα απαιτεί γενικά μεγαλύτερη προσπάθεια από την αλήθεια και εμπλέκει στη διαδικασία τον προμετωπιαίο φλοιό, ο οποίος αποτελεί το ένα τρίτο σχεδόν του νεοφλοιού. Ένα τέτοιο εγχείρημα, αναφέρει ο Schaarschmidt, ήταν και η πρωτοποριακή για την εποχή της μελέτη (2001) του νευροεπιστήμονα Sean Spence, που έδειξε ότι οι συμμετέχοντες χρειάζονταν αισθητά περισσότερο χρόνο για να δώσουν μια ψευδή απάντηση σε απλά ερωτήματα, καθώς και ότι ορισμένα τμήματα του προμετωπιαίου φλοιού αιματώνονταν περισσότερο στο ψέμα απ’ ό,τι στην αλήθεια.

Ο ψυχολόγος Joshua Greene από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, πήγε την έρευνα ένα βήμα πιο μακριά· οι συμμετέχοντες στη δική του μελέτη (2009) είχαν χρηματικό κίνητρο. Έτσι, όταν θα έπεφτε το εικονικό νόμισμα στον υπολογιστή και εκείνοι έπρεπε να αποκαλύψουν μετά το αποτέλεσμα αν είχαν προβλέψει σωστά ότι θα δείξει κορώνα ή γράμματα -οπότε και θα επιβραβεύονταν για τις σωστές εκτιμήσεις-, κάποιοι «αθεόφοβοι» δεν δίστασαν να απαντήσουν πως είχαν πέσει «μέσα» σε πάνω από τα τρία τέταρτα των περιπτώσεων. Φυσικά, σκοπός του πειράματος δεν ήταν να τσακώσει τους ψεύτες…

Θάρρος για την αλήθεια, προσπάθεια για το ψέμα

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Βορίζια: Το βίντεο που θα οδηγήσει στον βαρύ οπλισμό των δραστών – Τα νέα στοιχεία για το μακελειό

Καθ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος του Greene, οι συμμετέχοντες βρίσκονταν ξαπλωμένοι σε μηχάνημα λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI). Η ανάλυση των δεδομένων από την παρακολούθηση της εγκεφαλικής λειτουργίας έδειξε ότι, για τους ειλικρινείς συμμετέχοντες, η δραστηριότητα σε περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού που εμπλέκονται στον αυτοέλεγχο δεν παρουσίασαν αλλαγές. Εν αντιθέσει, στους ψεύτες υπήρχε μεγαλύτερη αιμάτωση. Αντίστοιχα, οι ειλικρινείς συμμετέχοντες δεν χρειάστηκαν χρόνο για να δώσουν απαντήσεις, ακόμα και όταν τους δόθηκε η ευκαιρία να «κλέψουν». Στον αντίποδα, ο χρόνος απόκρισης για τους απατεώνες ήταν μεγαλύτερος.

Στο πλαίσιο άλλης έρευνας με επικεφαλής τον ψυχολόγο Ahmed Karim από το Πανεπιστήμιο του Tύμπινγκεν, κατά την οποία τοποθετήθηκαν στους συμμετέχοντες ηλεκτρόδια στην περιοχή του πρόσθιου προμετωπιαίου φλοιού -η οποία έχει συσχετίσει με τη λήψη ηθικών και δεοντολογικών αποφάσεων- ώστε να μειωθεί η δραστηριότητά της, διαπιστώθηκε ότι, πράγματι, το μπλοκάρισμά της τους επέτρεψε να ψεύδονται με μεγαλύτερη ευκολία.

«Τέχνη» που καλλιεργείται

Μπορεί η τέχνη του ψεύδεσθαι να είναι στη φύση μας, θέλει όμως καλλιέργεια, σημειώνει ο Schaarschmidt και στέκεται σε δύο γνωστικές δεξιότητες που αποκτώνται με την ηλικία: της δεοντολογική συλλογιστική, την ικανότητα διάκρισης μεταξύ του τι απαγορεύεται και τι επιτρέπεται, τι είναι υποχρεωτικό και τι προαιρετικό, και τη θεωρία του νου, την ικανότητα κατανόησης των άλλων αποδίδοντάς τους ψυχικές καταστάσεις όπως πεποιθήσεις, επιθυμίες και προθέσεις.

Κάπως έτσι, ενώ τα πρώτα ορθώς διατυπωμένα ψέματα ξεκινούν στην ηλικία των τεσσάρων ή πέντε, η πειστικότητά τους δεν είναι ισχυρή παρά εξελίσσεται με τα χρόνια· φτάνει στην κορύφωσή της μεταξύ 18 και 29 ετών, και μπαίνει σε φθίνουσα πορεία μετά τα 45. Κατά τον ίδιο τρόπο εξελίσσεται και η αναστολή απόκρισης, γνωστική λειτουργία που μας επιτρέπει να σκεφτούμε πριν δράσουμε.

Πηγή: ygeiamou.gr