Μπορούν οι ναρκισσιστές να αλλάξουν με τη βοήθεια της ψυχολογίας;

Ο ναρκισσισμός αποτελεί ένα θέμα, που απασχολεί έντονα την ψυχολογία – ειδικά τα τελευταία χρόνια. Η επιστήμη εξηγεί τις αθέατες συμπεριφορές και απαντά στο ενδεχόμενο “θεραπείας” του.

Ίσως να γνωρίζεις κάποιο άτομο, που να ρίχνει πάντοτε την ευθύνη στους άλλους, που να διαστρεβλώνει τα λόγια τους για προσωπικά συμφέροντα ή που να χαμογελάει πονηρά κάθε φορά που τον «πιάνουν» να λέει ψέματα. Οι ναρκισσιστές έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση, η αυτοεκτίμησή τους ξεπερνά κάθε όριο, ενώ συχνά αντιδρούν με επιθετικότητα, θέλοντας να προστατέψουν την εικόνα που έχουν πλάσει για τον εαυτό τους. Στον μικρόκοσμό τους, υπερέχουν όλων των άλλων, δεν συμβιβάζονται και κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να δείχνουν την τελειότητά τους.

Αυτά τα δείγματα συμπεριφοράς ανήκουν σε ανθρώπους που δεν θέλουμε να έχουμε στον περίγυρό μας. Και οι ναρκισσιστές ανήκουν ξεκάθαρα σε αυτή την κατηγορία. Είναι άνθρωποι που δεν έχουν τίποτα ουσιαστικό να μας προσφέρουν: στέκονται εκεί για να μας κρίνουν, να μας υποβαθμίζουν και να παίζουν με την ψυχοσύνθεσή μας. Σε αυτό ακριβώς το σημείο γεννάται το εξής ερώτημα: μπορεί ο ναρκισσισμός να θεραπευτεί; Η επιστήμη έχει απάντηση.

Μπορούν οι ναρκισσιστές να αλλάξουν με τη βοήθεια της ψυχολογίας;

Παρότι η σύγχρονη ψυχολογία δεν μιλά για «ίαση» του ναρκισσισμού με την κλασική έννοια του όρου, η επιστήμη έχει κάνει σημαντικά βήματα προς τη διαχείριση των «συμπτωμάτων» του. Οι ειδικοί τονίζουν, πως όταν τα χαρακτηριστικά του ναρκισσισμού γίνονται έντονα και διαπερνούν κάθε πτυχή της ζωής του ατόμου, τότε μιλάμε για ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (Narcissistic Personality Disorder – NPD). Πρόκειται για μια χρόνια ψυχική κατάσταση, που απαιτεί μακροχρόνια και εξειδικευμένη θεραπευτική προσέγγιση.

Η θεραπεία, στις περισσότερες περιπτώσεις, ξεκινά με τη λεγόμενη «θεραπεία μέσω ομιλίας» (talking therapy). Η πιο διαδεδομένη μορφή της είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (Cognitive Behavioral Therapy – CBT), η οποία βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει και να αμφισβητήσει τις λανθασμένες ή δυσλειτουργικές σκέψεις του και, κατ’ επέκταση, να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του.

Ωστόσο, έρευνες δείχνουν πως οι θεραπευτές που έχουν δουλέψει με ναρκισσιστές ασθενείς προτιμούν συχνά μια διαφορετική προσέγγιση, γνωστή ως «ενδοσκοπική-σχεσιακή τεχνική» (introspective relational technique). Αυτή επικεντρώνεται στην κατανόηση των βαθύτερων κινήτρων και συναισθημάτων του ατόμου, με τον θεραπευτή να υιοθετεί έναν μη επικριτικό, συμπονετικό ρόλο. Η στάση αυτή είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς οι ναρκισσιστές τείνουν να φοβούνται την ευαλωτότητα και δυσκολεύονται να εμπιστευτούν – ακόμη και τον θεραπευτή τους.

Στη θεραπευτική διαδικασία, οι ναρκισσιστές συχνά νιώθουν την ανάγκη να εντυπωσιάσουν ή να διατηρήσουν μια αψεγάδιαστη εικόνα, αντί να παραδεχτούν τις αδυναμίες ή τις ανασφάλειές τους. Συναισθήματα όπως η ντροπή, η ενοχή, ο θυμός ή η αίσθηση θυματοποίησης δημιουργούν αμυντικούς μηχανισμούς που δυσκολεύουν την πρόοδο. Δεν είναι τυχαίο ότι τα ποσοστά πρόωρης διακοπής της θεραπείας είναι ιδιαίτερα υψηλά στους ναρκισσιστές – φτάνοντας περίπου το 63-64%, σε αντίθεση με το 10-50% του γενικού πληθυσμού των θεραπευόμενων. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι άνθρωποι με NPD δεν αναζητούν βοήθεια επειδή αναγνωρίζουν το πρόβλημα, αλλά εξαιτίας κάποιας εξωτερικής κρίσης – όπως ένας χωρισμός, η απώλεια εργασίας ή μια περίοδος έντονης κατάθλιψης.

Τα τελευταία χρόνια, οι ψυχίατροι στρέφονται και σε πιο καινοτόμες προσεγγίσεις. Τεχνικές που αρχικά εφαρμόστηκαν σε άλλες διαταραχές προσωπικότητας, όπως η οριακή (Borderline Personality Disorder), φαίνεται να έχουν κάποια αποτελέσματα και στη θεραπεία του ναρκισσισμού. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (Dialectical Behavior Therapy – DBT), η θεραπεία βασισμένη στην κατανόηση των νοητικών διεργασιών (Mentalization-Based Therapy – MBT), καθώς και η θεραπεία σχημάτων (Schema Therapy).

Αν και οι μέθοδοι αυτές ενισχύουν την αυτογνωσία και βοηθούν το άτομο να επαναπροσδιορίσει τις βαθιές πεποιθήσεις του για τον εαυτό και τον κόσμο, οι έρευνες δείχνουν ότι η αποτελεσματικότητά τους στην περίπτωση του ναρκισσισμού είναι περιορισμένη. Ένα βασικό εμπόδιο παραμένει η δυσκολία δημιουργίας μιας αυθεντικής σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ θεραπευτή και ασθενούς.

jenny.gr