Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν βγαίνουμε στη σύνταξη

Η αποχώρηση από την εργασία μπορεί να επιταχύνει σοβαρές αλλαγές στην υγεία του εγκεφάλου

Για τα εκατομμύρια Αμερικανούς που συνταξιοδοτούνται κάθε χρόνο, η αποχώρηση από την εργασία μοιάζει με μια καλά κερδισμένη ανάπαυση.

Ωστόσο, μπορεί επίσης να επιταχύνει σοβαρές αλλαγές στην υγεία του εγκεφάλου, όπως αυξημένη πιθανότητα γνωστικής έκπτωσης και κατάθλιψης.

Πριν από τη συνταξιοδότηση, ξυπνάς κάθε πρωί, συναναστρέφεσαι με συναδέλφους και ανταποκρίνεσαι στις πνευματικές προκλήσεις της εργασίας, λέει ο Ρος Αντελ, καθηγητής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνας, που μελετά τη γνωστική γήρανση και τη συνταξιοδότηση. «Και ξαφνικά, έπειτα από πενήντα χρόνια, αυτή η ρουτίνα σταματά».

Υπάρχει όριο ηλικίας στην οδήγηση; – Τι λένε οι ειδικοί

Υπάρχει η ιδέα ότι το σώμα και ο εγκέφαλος αρχίζουν να προσαρμόζονται όταν «παύουν να είναι απαραίτητα», προσθέτει. «Τότε εμφανίζεται η φθορά – η φυσική αντίδραση στην αδράνεια». Η συνταξιοδότηση όμως μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για ενίσχυση της γνωστικής και ψυχικής υγείας, προσφέροντας περισσότερο χρόνο για κοινωνική επαφή και δημιουργική απασχόληση με κάποια χόμπι. Ακόμη κι αν υπάρχουν ήδη σημάδια γνωστικής έκπτωσης, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ο εγκέφαλος μπορεί να επανέλθει ύστερα από περιόδους αδράνειας – ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία, εξηγεί ο Τζιάκομο Πασίνι, καθηγητής Οικονομετρίας στο Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας, ο οποίος μελετά τον αντίκτυπο της οικονομικής πολιτικής στην ψυχική υγεία των ηλικιωμένων.

Μια ανάλυση δεδομένων από περισσότερους από 8.000 συνταξιούχους στην Ευρώπη έδειξε ότι η λεκτική μνήμη –δηλαδή η ικανότητα ανάκλησης ενός συνόλου λέξεων ύστερα από ορισμένο χρονικό διάστημα– εμφάνιζε ταχύτερη φθορά μετά τη συνταξιοδότηση, σε σύγκριση με την περίοδο της ενεργού εργασίας. Aλλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Αγγλία κατέγραψε επίσης απότομη μείωση της λεκτικής μνήμης μετά τη συνταξιοδότηση, αν και άλλες γνωστικές λειτουργίες, όπως η κατανόηση αφηρημένων εννοιών, παρέμειναν ανεπηρέαστες.

«Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η συνταξιοδότηση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη γνωστική λειτουργία, επειδή, όταν αποσύρεσαι από την εργασία, σταματάς να θέτεις τον εγκέφαλό σου σε συνεχή πρόκληση», σημειώνει ο Γκουλιέλμο Βέμπερ, καθηγητής Οικονομετρίας στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας, ο οποίος συμμετείχε στη σχετική ευρωπαϊκή μελέτη.

Η έρευνα έχει αναδείξει επιπλέον μια σύνδεση ανάμεσα στη συνταξιοδότηση και στην εμφάνιση συμπτωμάτων κατάθλιψης. Η απότομη μετάβαση από μια έντονη εργασιακή καθημερινότητα σε μια ζωή χωρίς σαφή σκοπό μπορεί να επιτείνει αισθήματα ανεπάρκειας, κακής διάθεσης και θλίψης – και να οδηγήσει ακόμη και σε σοβαρή κατάθλιψη ή απώλεια μνήμης, επισημαίνει ο Σι Τσεν, αναπληρωτής καθηγητής Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, ο οποίος μελετά τη γήρανση.

Οι παράγοντες

Η φύση της εργασίας σας –αλλά και ο τρόπος με τον οποίο την αντιλαμβανόμαστε– φαίνεται να επηρεάζει τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης. Για παράδειγμα, οι ερευνητές εκτιμούν πως όσοι κατείχαν υψηλόβαθμες θέσεις ενδέχεται να εμφανίσουν εντονότερη γνωστική έκπτωση, ενδεχομένως επειδή η ταυτότητά τους ήταν πιο στενά συνδεδεμένη με την επαγγελματική τους υπόσταση, εξηγεί ο Τσεν.

Η ευρωπαϊκή μελέτη έδειξε ακόμη ότι όσοι σταμάτησαν να εργάζονται νωρίτερα από τη συνηθισμένη ηλικία συνταξιοδότησης που ισχύει στη χώρα τους, εμφάνισαν ηπιότερη γνωστική έκπτωση σε σύγκριση με όσους συνέχισαν να εργάζονται για περισσότερο καιρό, αναφέρει ο Βέμπερ. Αυτό ενδέχεται να οφείλεται στο ότι τα άτομα που αποσύρθηκαν νωρίτερα μπορεί να είχαν λιγότερο απαιτητικές πνευματικά εργασίες, γεγονός που οδήγησε σε μια πιο σταδιακή φθορά μετά τη συνταξιοδότηση.

Οσοι αναγκάζονται να συνταξιοδοτηθούν –λόγω είτε προβλημάτων υγείας είτε κατάφωρης ηλικιακής διάκρισης– ή όσοι αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες κατά τη συνταξιοδότηση, ενδέχεται να βιώσουν πιο σοβαρές επιπτώσεις, υπογραμμίζει η δρ Εμιλι Φέσλερ, επίκουρη καθηγήτρια στο Ιατρικό Ινστιτούτο Weill Cornell, με ειδίκευση στη γηριατρική φροντίδα.

Είναι μια περίοδος που δίνει τη δυνατότητα για ενίσχυση της γνωστικής και ψυχικής υγείας, προσφέροντας περισσότερο χρόνο για κοινωνική επαφή και ενασχόληση με χόμπι.

Οι γυναίκες φαίνεται να διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο απότομης πνευματικής ή γνωστικής έκπτωσης, επειδή είναι πιθανότερο να διατηρούν πιο ενεργή κοινωνική ζωή από τους άνδρες και να περνούν χρόνο με την οικογένειά τους μετά τη συνταξιοδότηση, υποστηρίζει ο Βέμπερ.

Η συνταξιοδότηση μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για εξέλιξη και όχι για φθίνουσα πορεία, τονίζουν οι ειδικοί. Το κλειδί είναι να έχουν τεθεί οι βάσεις από νωρίς.

• Μην αφήνετε τον σχεδιασμό της συνταξιοδότησης για την τελευταία στιγμή. «Το σχέδιο δεν μπορεί να είναι: “Δούλεψα τόσο σκληρά επί τόσα χρόνια, τώρα θα σταματήσω και μετά θα δω τι θα κάνω”», λέει ο Αντελ. Ιδανικά, θα πρέπει να εντάξετε στη ζωή σας νέες συνήθειες που ενεργοποιούν το σώμα και το πνεύμα περίπου δύο χρόνια πριν από τη συνταξιοδότηση, προτείνει η δρ Αλισον Μουρ, επικεφαλής του τμήματος γηριατρικής, γεροντολογίας και παρηγορητικής φροντίδας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Σαν Ντιέγκο. Ακόμη και αν δεν τις εφαρμόσετε αμέσως, είναι σημαντικό να έχετε κάνει τον προγραμματισμό σας από πριν. Αν καθυστερήσετε να πάρετε αποφάσεις –όπως το αν θα αφιερώνετε τον μισό χρόνο σε ταξίδια–, όταν συνταξιοδοτηθείτε, θα δυσκολευτείτε περισσότερο να κάνετε το πρώτο βήμα, τονίζει. Στόχος είναι να «μεταβείς από έναν τρόπο ζωής σε έναν άλλο», λέει. «Το να είσαι δεκτικός σε νέες εμπειρίες πριν από αυτή τη μεγάλη αλλαγή μπορεί να σε προετοιμάσει ουσιαστικά για την επόμενη φάση».
• Δώστε νέο σκοπό στην καθημερινότητά σας. «Πολλοί άνθρωποι αισθάνονταν ότι ο σκοπός τους ήταν να συνεισφέρουν μέσω της εργασίας και όταν αυτό εκλείψει, χρειάζεται να ανακαλύψουν έναν νέο τρόπο για να καλύψουν αυτό το κενό», σχολιάζει ο Τζον Μπίαρντ, καθηγητής με αντικείμενο την ενεργό γήρανση στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Κολούμπια. Ερευνες δείχνουν ότι όσοι διατηρούν κάποιον σκοπό έχουν μικρότερη πιθανότητα να παρουσιάσουν γνωστική έκπτωση λόγω ηλικίας. Η ενασχόληση με τον εθελοντισμό μπορεί να συμβάλει σημαντικά, προσθέτει ο Τσεν. Μελέτες έχουν δείξει ότι όσοι ασχολούνται συστηματικά με εθελοντική δράση κατά τη συνταξιοδότηση εμφανίζουν πιο αργούς ρυθμούς βιολογικής γήρανσης και μπορούν να καθυστερήσουν τη γνωστική έκπτωση, παραμένοντας ενεργοί και αφοσιωμένοι – χωρίς το άγχος της πλήρους απασχόλησης.
• Δεσμευθείτε να παραμείνετε κοινωνικά ενεργοί. Είναι συχνό φαινόμενο οι άνθρωποι να χάνουν τις κοινωνικές επαφές τους μετά τη συνταξιοδότηση, επισημαίνει ο Ντέιβιντ Ρίχτερ, καθηγητής Ερευνητικής Μεθοδολογίας στο τμήμα παιδαγωγικών επιστημών και ψυχολογίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου. «Εχουμε μάλλον αδιάσειστα στοιχεία ότι πρώτα περιορίζονται οι κοινωνικές επαφές και στη συνέχεια μειώνεται η γνωστική λειτουργία», λέει. Για να προληφθούν η κατάθλιψη, η γνωστική έκπτωση και ακόμη και ο πρόωρος θάνατος που μπορεί να προκύψουν από την κοινωνική απομόνωση, ο Ρίχτερ συνιστά στους συνταξιούχους να αντικαταστήσουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του εργασιακού περιβάλλοντος με τακτικές διά ζώσης ή διαδικτυακές συναντήσεις.
• Δοκιμάστε καινούργια πράγματα. Το να ασχοληθείτε με κάτι δημιουργικό και πρωτότυπο μπορεί να σας προσφέρει μια αίσθηση σκοπού και να διατηρήσει τον εγκέφαλό σας σε εγρήγορση. Οι έρευνες δείχνουν ότι η δημιουργικότητα καλλιεργείται όπως κάθε άλλη δεξιότητα, εξηγεί ο Τζόναθαν Σούλερ, διακεκριμένος καθηγητής Ψυχολογίας και Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα. Θα μπορούσατε να γράφετε μερικά λεπτά την ημέρα ή να πειραματιστείτε με μια νέα, δημιουργική συνταγή. Η τακτική σωματική άσκηση είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την υγεία του εγκεφάλου όσο μεγαλώνετε – επομένως θα μπορούσατε να δοκιμάσετε ένα νέο είδος γυμναστικής.

Η δημιουργικότητα, συμπληρώνει ο Σούλερ, μπορεί να ενισχύσει και την προσωπική αίσθηση «νοήματος». «Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως η αναζήτηση νοήματος στη ζωή προσφέρει βαθιά προσωπική ικανοποίηση».